maria

Πριν από είκοσι τόσα χρόνια, ο Δήμος Πτολεμαϊδας με είχε καλέσει για να τιμήσει ένα μικρό βιβλίο μου, που το είχα γράψει για τον πρόσφυγα Μικρασιάτη πατέρα μου, όταν εκείνος έφυγε. Έτσι ήθελα να τον αποχαιρετήσω με μια ποιητική αναφορά στη χαμένη γη του. Γιατί, κάθε μέρα να μου μιλά για το σπίτι εκείνο της πατρίδας του, είχε πια γίνει και δικό μου. Και ονόμασα το μικρό εκείνο βιβλίο: “Σπίτι μου της Μικρασίας”.
Ήταν τότε που μόλις είχε κυκλοφορήσει και το ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ, το μυθιστόρημα που μιλάει για την σπαραγμένη διαδρομή ολόκληρου του ελληνισμού.

Μόλις έφτασα στην Πτολεμαϊδα, μια μεγάλη έκπληξη με περίμενε:
Όλη η όμορφη πόλη τους ήταν γεμάτη με πελώριες αφίσες, όπου έγραφε: “Ποτέ πια προσφυγιά”. Και παντού στους τοίχους υπήρχε το ζωγραφικό έργο από το εξώφυλλο του μικρού βιβλίου μου που ήταν: Η Μικρασιάτισσα μάνα! Έργο του αείμνηστου Μικρασιάτη γλύπτη Βάσου Καπάνταη.
Και ολόκληρη η πόλη της Πτολεμαϊδας είχε κατέβει στη μεγάλη πλατεία. Από παντού κατέβαιναν οι άνθρωποι να τιμήσουν τον τόπο τους και τα ιερά τους.

Πάνω από χίλια άτομα, μπορεί και δυο χιλιάδες να έφτασαν εκεί στον χώρο της εκδήλωσης. Κι όταν άρχισαν να μιλούν για την αγάπη της γης τους, και να διαβάζουν αποσπάσματα από το μικρό βιβλίο μου, ράγισαν και οι πέτρες. Έκλαψα όσο σε καμιά εκδήλωση από τις τόσες που μου έτυχαν στη ζωή μου. Προπαντός όταν στο τέλος μου χάρισαν ό,τι πιο πολύτιμο είχαν: Λίγο χώμα από τη γη τους. Και το φυλάγω ακόμα μαζί με τα δικά μου ιερά. Όπως βαθιά στην καρδιά μου φυλάγω τη μνήμη εκείνης της εκδήλωσης και εκείνων των ξεριζωμένων ανθρώπων. Τρεις γενιές από τότε. Και ήταν όλοι εκεί. Ξέρουν να τιμούν τα ιερά τους. Και τους θαύμασα. Τους θαυμάζω ακόμα.

Γιατί κρατάνε στην ψυχή τους ιερές τις μνήμες τους. Όπως τότε που διαδήλωσαν στο Σύναγμα για το Σύμβολο τους: την ματωμένη λέξη “ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ”.

Να είστε καλά όπου βρίσκεστε, φίλοι μου, φίλοι του μακρινού Πόντου!
Στην ανάρτηση, η Μικρασιάτισσα Μάνα του γλύπτη Βάσου Καπάνταη.
Γιατί η ζωή μας είναι όσα κάναμε, όσα αγαπήσαμε, όσα πιστέψαμε. Είναι αυτά για τα οποία αγωνιστήκαμε.

Από το βιβλίο: Σπίτι μου της Μικρασίας:
“Δεν έχω από σένα παρά τη γη όπου κοιμάται ο πατέρας μου. Η πορεία της ζωής του ολόκληρη δεν ήταν παρά μια επιστροφή του στη γη σου. Δεν ξέρω από σένα παρά τις μνήμες του, μέσα από έναν ήλιο κάθετο πάνω στην πέτρα σου. Πληγή βαθιά κι αγιάτρευτη, όπου παλιρροεί ο χρόνος στις πηγές σου, Σπίτι μου της Μικρασίας. Μέσα από τούτη την πληγή της μνήμης, μέσα από τούτη την παλιρροή γεννήθηκα.”

Παρασκευή, 18 του Μάη του σταυρικού 1453
“Απόσπασμα από το βιβλίο “Πήραν την Πόλη, πήραν την…”

“Η γραμμή της λυκαύγειας αναιρούσε την αντάρα του πολέμου και μάζες χρυσής κινούμενης ομίχλης διέγραφαν την καμπύλη του κόσμου. Είχα ανεβεί στην πιο ψηλή έπαλξη του πύργου, όπως κάθε πρωί, να ιδώ τις κινήσεις στο εχθρικό στρατόπεδο όταν, μέσα στο σύθαμπο, διέκρινα έναν πελώριο όγκο που προχωρούσε τριζοβολώντας προς τα τείχη μας.
Ειδοποίησα ευθύς τους σαλπιγκτές και τους βιγλάτορες, και μέσα σε λίγα λεπτά όλοι βρίσκονταν στις επάλξεις με τα χλομά τους πρόσωπα και τα άρματα τα βαριά στο κουρασμένο σώμα.

Θερίο της Αποκάλυψης ή κόλαση όρθια, ντυμένη δέρματα χοντρά, που προχωρούσε ακάθεκτη απάνω σε αμέτρητους τροχούς και μας πλησίαζε.
Σαστίσαμε, μα τους αγίους. Ήρθε και στάθηκε τόσο κοντά, εξήντα πόδια ούτε από το εξωτείχιο, πάνω στο χείλος της τάφρου, και ανατριχίλα κύλησε στο αίμα μας, γιατί ευθύς καταλάβαμε τι μας περίμενε. Ήτανε μια ελέπολη τρομερή, ένας πύργος ξύλινος, θεόρατος, καλυμμένος με δέρματα βουβαλιών και καμήλας. Και ήτανε πιο ψηλός και από τα σταυρώματα, πιο ψηλός και από τις επάλξεις του μεσοτειχίου, και στο πλάτωμα της οροφής του γυάλιζαν οι βομβάρδες.
Κομμάτι κομμάτι τον ετοίμαζαν καιρό, οι τρισκατάρατοι, και μέσα σε μια νύχτα τον συναρμολόγησαν και τον έσυραν μπρος στα τείχη μας, σίγουροι πως με αυτό το θηριώδες κατασκεύασμα θα έμπαιναν κατακτητές στην πολυπόθητη Βασιλεύουσα.

(…)
Σαν τα λιοντάρια πολεμούσαμε σώμα με σώμα τώρα, μα αυτοί χιλιάδες κι εμείς λιγοστεμένοι πια. Αυτοί ξεκούραστοι κι εμείς εξαντλημένοι. Αυτοί από καινούρια ασκέρια, που κατεβαίνανε από τα βουνά της Ασίας, και εμείς πάντα οι ίδιοι. Όμως θα αντέξουμε, λέγαμε. Θα τους τσακίσουμε κι ετούτη τη φορά, θα τους γκρεμίσουμε, λέγαμε. Η αγωνία μάς θέριευε, εκείνη η ύστατη, ο τρόμος πως μπορεί από στιγμή σε στιγμή… Και ατσάλι γίνονταν τα κορμιά μας τα τυραγνισμένα. Βροντή του κεραυνού η κραυγή μας. Αστροπελέκι το χέρι μας.
Όλη τη μέρα εκράτησε ετούτη η λυσσαλέα μάχη.
Από τις πρώτες αχτίδες της αυγής, έως τις τελευταίες που τύλιγαν το χρυσό στις σκιές της νύχτας. Ξέπνοοι, νηστικοί, εξαντλημένοι και μαζί άγριοι. Εμείς οι μυθικοί τιτάνες. Εμείς οι ημίθεοι. Εμείς οι αρχάγγελοι της ρομφαίας. Εμείς οι έγκοποι και οι ελάχιστοι, που μας πολλαπλασίαζε η οργή του κεραυνού, σαν τον άρτο του θαύματος”.

Το βλέπω πως δεν υπάρχει πια ενδιαφέρον για αυτές τις ημερολογιακές αναρτήσεις μου που, 567 χρόνους μετά, φέρνουν τα γεγονότα εκείνα σε μια διάσταση του σήμερα. Όμως εγώ, όσο θα υπάρχω, θα συνεχίσω να αναρτώ το Ημερολόγιο της Άλωσης, έτσι για την τιμή εκείνων που θυσιάστηκαν, που έζησαν ως την ύστατη αγωνία το έπος της Άλωσης και την υπέρβαση.
Αλλά και για έναν άλλον λόγο: Με έναν ίδιο σχεδιασμό, με μια παρόμοια δίψα αίματος, προχωρά ο γείτονας, όπως πάντα, να λαβώσει και να αρπάξει στις μέρες μας.

Ο Γιάννης Παπαδάτος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ρόδου έγραψε: 
“Η ύψιστη ποίηση της πεζογραφικής γλώσσας, η εξερεύνηση και μαζί η τραγική πλην ενορατική διερεύνηση του άφθαρτου βυζαντινού μεγαλείου, της υπέρτατης θυσίας για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ιδανικά της ελευθερίας όχι μοναχά εκείνα των συνόρων αλλά της ψυχής που ανασκαλεύει τις αιτίες και οραματίζεται το μέλλον. Τέτοια βιβλία δεν γράφονται συχνά. Αποτελούν μνημεία ελληνικού Λόγου” 

ΉΘΕΛΑ ΜΟΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΘΕΣΩ μια άλλη διάσταση στην ανάρτηση της Προέδρου της Δημοκρατίας για την Ημέρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως την είχε οραματιστεί ο μεγάλος ποιητής T. S. Eliot, πριν από τα ερείπια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Με την προφητική και διορατική του ικανότητα, στοιχεία που κατέχουν οι μεγάλοι ποιητές, είχε οραματιστεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, θεμελιωμένη όμως πρωτίστως στον πολιτισμό των χωρών “γιατί τα στοιχεία για την Ενότητα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού προϋπήρχαν της οικονομικής κοινοπραξίας” είχε διακηρύξει. Και το φθινόπωρο του 1946 έκανε τρεις ομιλίες στο BBC, όπου έθετε την ανάγκη αυτής της πνευματικής κατά κύριο λόγο συνύπαρξης, “Η τελευταία μου έκκληση απευθύνεται στους ανθρώπους των γραμμάτων της Ευρώπης, που έχουν μια ξεχωριστή ευθύνη για τη διαφύλαξη και μετάδοση του κοινού μας πολιτισμού”, είπε. Και το κείμενο των τριών ομιλιών καταλήγει “στην ανάγκη διαφύλαξης της κοινής κληρονομιάς που συνδέει τους ευρωπαϊκούς λαούς”, διαχωρίζοντας τον ρόλο αυτόν από τις αξίες της αλληλεγγύης. Και ιδιαίτερα αναφέρεται στην διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της κλασσικής Ελλάδας.

Με όλον τον σεβασμό μου στο πρόσωπο της κυρίας Προέδρου – και ευγνώμων για το θαυμάσιο κείμενο που μας χάρισε την Ημέρα του Βιβλίου, πρωτόγνωρο για τους ανθρώπους της γραφής και του βιβλίου – αισθάνομαι την ανάγκη να καταθέσω αυτή την διάσταση. Γιατί ο λόγος του T. S. Eliot, που πάντα θα αιωρείται σε κάποια πνευματική σφαίρα απόλυτα διορατικός και προφητικός και υπαρκτός, μπορεί μια μέρα, μετά από εμένα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα ανάμεσα στους στόχους και της αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ζητώ συγνώμη που δεν πρόφτασα να το γράψω στα σχόλια του κειμένου της, όμως ώσπου να το ετοιμάσω, την έχασα την ανάρτηση.

Σε είδα που πέρασες μπρος στα μάτια μου
κι ας ήταν εκατό χρόνια μετά
Είδα την κίνηση του χεριού σου
τη νιότη σου που έγερνε αβοήθητη
Ποια ήταν η Καλλίπολη και γιατί
διέσχισες δύο ωκεανούς για να τη φτάσεις
να πεθάνεις εκεί σε μια γη ξένη
άξενη
δεκαεφτά χρονών παιδί

Είδα τον τρόμο στα μεγάλα μάτια σου
καθώς οι ριπές των όπλων τα σημάδευαν
Πού πήγε τόση σκοτωμένη νιότη
Πώς χώρεσε στην άνοιξη
Κι αν σε ρωτήσει; Τι του λες;
Για ποια γλυκιά πατρίδα σκοτώθηκε;
Για ποια ιδέα;

Γλυκιά μόνο η γη που σε αγκάλιασε νεκρό
που σε νανούρισε στον κόρφο της
της Λήμνου η αγαπημένη γη
που σας ονόμασε παιδιά της.

Ονόματα χαραγμένα πάνω στην πέτρα
που μόνο οι αύρες οι θαλασσινές τα θωπεύουν
τις νύχτες τις έρημες
όταν το φεγγαρόφωτο κάνει αβάσταχτη την ομορφιά
και πάνω στη σιωπή σου σαν δάκρυ κυλάει
το έρημο υγρό φεγγαρόφωτο

που κάνει αβάσταχτη την ομορφιά

ώσπου να βγει το άστρο της αυγής
στο μέτωπο να σε φιλήσει
και σαν παιδί να γείρεις
πα’ στην ασάλευτη σιωπή
πάνω στο Άδικο που πάντα περισσεύει
να γείρεις δίχως όνειρα
στη γη που σε αγκάλιασε
που έγινε μάνα κι αδερφή στον ύπνο σου
και αγαπημένη

Σε είδα που πέρασες μπρος στα μάτια μου
κι ας ήταν εκατό χρόνια μετά
ως η ημέρα η εχθές
στον άπειρο χρόνο της μοναχικής στιγμής
όταν η ψυχή κλαίει για το άδικο
Όταν Το Άδικο Γίνεται Ιστορία Των Λαών.

Ήταν Μάης του 2015 όταν σε μια εκδήλωση στο πολεμικό μουσείο για την επέτειο των εκατό χρόνων από τα ατυχή ιστορικά γεγονότα “Καλλίπολις ή ANZAC”, είχε προβληθεί μια ταινία ντοκουμέντο, συγκλονιστική.

Μια καλημέρα σε όλους με τη σκέψη:”Όταν το άδικο γίνεται ιστορία των λαών”. Το ποίημα υπάρχει στην τελευταία μου ποιητική συλλογή “Ως ωραίος νέκυς”

Από το Ημερολόγιο της Άλωσης:

“Όλα ήτανε έτοιμα, τα βαριά πλοία, οι γαλέρες, οι φούστες, οι βαρκαρόλες, κι εμείς ανυπόμονοι να ξεκινήσουμε. Ίδιο θερίο ανήμερο ήτανε ο Κόκο, θερίο σε ενέδρα δύσκολη, την ώρα που υπολογίζει και την ελάχιστη κίνησή του, για να επιτεθεί, με εκείνη την αλάνθαστη ευφυΐα που έχουνε τα αγρίμια, την αλάνθαστη ισορροπία ανάμεσα στην παραμικρή κίνηση και στο ενδεχόμενο.

Έπρεπε να περιμένουμε έως τα μεσάνυχτα, είπε. Τότε, στο βαθύ σκοτάδι θα ξεκινούσαμε, να μας καλύπτει η ασέληνη νύχτα.

(…)
Επίσημος ο κυρ Τζάκομο Κόκο ο μεγάλος, ο κυβερνήτης της γαλέρας από την Τραπεζούντα, ο θαλασσόλυκος, ο εμπνευστής και οδηγός του σχεδίου, σηκώθηκε απάνω, έτοιμος να δώσει το σύνθημα της εκκίνησης, και όλοι ριγήσαμε από τη δυνατή συγκίνηση, αυτή που το αντρικό σώμα τη μετρά με ριπές θανάτου και τρέλας.

Το σχέδιο ήτανε να κάψουμε τον στόλο του Μωάμεθ.
Μια στιγμή ακόμα… μισή στιγμή. Τα αστέρια τρεμουλιάζουνε και από τον Βόσπορο κατεβαίνουνε οι αύρες οι ζωογόνες γεμάτες κρωξιές από θαλασσοπούλια ξάγρυπνα, αλήτες των νερών, και από τριγμούς ανατριχιαστικούς, υπόκωφους, σαν οιωνούς του ολέθρου.

Μισή στιγμή… Ο Κόκο σηκώνει το χέρι να δώσει το σύνθημα και όλοι κρατάμε την αναπνοή… τα μάτια του λάμπουνε…, α, πώς φτεροκοπά η καρδιά… Τέτοια ανυπομονησία πρώτη φορά την έζησα. Βιαζόμουνα να ιδώ τον καταραμένο στόλο τους να καίγεται από τα δικά μου χέρια… από…
Και τότε. Ω, τότε. Εκείνη την τελευταία αγωνιώδη στιγμή, λίγο πριν λάβουμε την εντολή να ξεκινήσουμε, ήρθε η προδοσία, ντυμένη τα χρυσά στολίδια των Γενοβέζων αξιωματικών. «Αντιπροσωπία από τον ποντεστά της Γένουας…» είπε ο ναύτης που όρμησε στη γαλέρα.
Και όλοι παγώσαμε.

Το μυστικό μας είχε διαρρεύσει, κάποιος μας πρόδωσε στον ποντεστά της γενοβέζικης συνοικίας, κάποιος άτιμος, που να τσουρουφλίζεται η ψυχή του σε κόλαση όρθια, και ήρθανε ντυμένοι φίλοι οι εχθροί μας”

Καλημέρα σε όλους
Eπειδή ο χρόνος ο παρών είναι μαζί και χρόνος παρελθών και μέλλοντας σαν τον χρόνο του T.S. Eliot

567 χρόνους μετά, ως η ημέρα η εχθές του ψαλμωδού.

Ο εκδότης Βαγγέλης Λάζος έφυγε, όμως άφησε πίσω του μια ολόκληρη ιστορία, έναν πολιτισμό του πνεύματος, ιδιαίτερα στον θεατρικό χώρο, αλλά και στον χώρο της φιλοσοφικής υπαρξιακής αγωνίας, όπως όταν εξέδωσε τον Κίρκεγκορ, “Η έννοια της αγωνίας” ή τον Καρλ Γιάσπερς, με την εξαίσια Εισαγωγή του Χρήστου Μαλεβίτση. Βιβλία που, τότε, τα διάβαζα με μανία. Και ιδιαίτερα αυτά της παγκόσμιας θεατρικής αναζήτησης, Μartin Esslin, Peter Brook, Grotowski, απίστευτα βιβλία για την εποχή εκείνη.

Έβγαλε επίσης την σπουδαία σειρά θεατρικών έργων – ξένων και ελληνικών. Και αυτό πρώτη φορά συνέβαινε στον τόπο μας. Θυμάμαι, το πρώτο βιβλίο του Beckett που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα “Ω οι ωραίες μέρες” ήταν δική του έκδοση, άγνωστος ακόμα ο Beckett κι εγώ από το Παρίσι όπου βρισκόμουν με υποτροφία, τότε, της γαλλικής Κυβέρνησης, τον είχα ρωτήσει, “Θα το εκδώσεις; Το μεταφράζω, πήρα την έγκριση από τον ίδιο τον Samuel Beckett…” Κι εκείνος ευθύς, ναι, είπε, ναι, φέρ’ το…”

Ο Beckett ήταν γνωστός τότε στην Ελλάδα μόνον από το έργο του “Η τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ”, που είχε ανεβάσει το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Ενάμισι χρόνο είχα κάνει να τελειώσω την μετάφραση, τόσο η κάθε μπεκετική φράση είχε εισχωρήσει στον ψυχικό μου κόσμο και με διέλυε. Και όταν του πήγα την μετάφραση, ήταν φθινόπωρο, θυμάμαι, του 1969 με την δικτατορία στη μεγάλη της εξουσία.
Όμως ο Βαγγέλης το έβαλε στα επείγοντα. Θυμάμαι, ο Παύλος Μάτεσης είχε αναλάβει την επιμέλεια της έκδοσης. Και όταν ανακοινώθηκε πως το βραβείο νόμπελ είχε δοθεί στον Samuel Beckett, την άλλη ή, ίσως, την παρ άλλη μέρα κιόλας της βράβευσης, το βιβλίο βρισκόταν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Είχαμε ξενυχτίσει όλοι. Και έχω το βιβλίο με ημερομηνία 27 Οκτωβρίου 1969.

Θυμάμαι, τότε δούλευα ακόμα στη Νομαρχία Αττικής και τα γραφεία μας ήταν εκεί, στην Ομόνοια, πάνω από τα συντριβάνια. Ήμουν στο τμήμα “Σωματείων” όπου όμως είχαμε και τις λίστες των “Απαγορευμένων”. Και ήξερα καλά, από πρώτο χέρι, πως ο Samuel Beckett ήταν στη λίστα των “απαγορευμένων”, από την χούντα, συγγραφέων. Όμως ούτε σκέψη να σταματήσω την μετάφραση. Αν την σταματήσω, έλεγα, τότε δεν είμαι άξια να αλληλογραφώ μαζί του. Και πήγαινα στον Βαγγέλη κάθε τόσο να τον ρωτήσω, αν εξακολουθεί να θέλει να βγάλει το βιβλίο. Κι εκείνος μου απαντούσε κάθε φορά: “φέρ’ το, όσο πιο γρήγορα μπορείς…”

Κι ύστερα, μια μέρα, μου τηλεφώνησε και μου είπε να περάσω από το βιβλιοπωλείο, ήταν στην Ασκληπειού τότε. Και πήγα. Ο Βαγγέλης γινόταν φίλος με τους συνεργάτες του. Δεν θυμάμαι τι αμοιβή μου είχε δώσει για τη μετάφραση (κάποιες δουλειές που κάνεις δίνοντας ψυχή και αγωνία ψυχής δεν τις μετράς με μονάδα μετρήσεως το χρήμα). Λοιπόν, τον ρώτησα τι με ήθελε. Και μου έδωσε έναν φάκελο με χρήματα περισσότερα από εκείνα της αμοιβής. Γιατί; τον ρώτησα. Γιατί εσύ μου έφερες το βιβλίο, απάντησε.

Ύστερα, θυμάμαι, μαζί με την Μαρία του, που ήταν πάντα στο πλευρό του και στις ιδέες του, μας είχαν κάνει όλους τους συνεργάτες ένα τραπέζι σε μια ταβέρνα για την επιτυχία της έκδοσης. Και ακόμα θυμάμαι πώς είχαμε προετοιμαστεί για την περίπτωση μιας αστυνομικής επίθεσης εκεί που τρώγαμε. (αφού το βιβλίο ήταν απαγορευμένο)

Σεμνός πάντα ο Βαγγέλης. Έντιμος με τους συνεργάτες του. Ακέραιος. Και με ένα δυνατό αισθητήριο της ποιότητας του βιβλίου της διαχρονικής του αξίας.

Ας τον θυμάται ο χρόνος με δικαιοσύνη.
Το βιβλίο της εικόνας “Ω οι ωραίες μέρες” είναι η πρώτη εκείνη έκδοση, με εξώφυλλο του Μάκη Πανώριου – Και τώρα βλέπω πως ήταν 5ο στη σειρά “Παγκόσμιο θέατρο”

Απρίλιος του κορωναϊού, 2020

ΕΙΚΟΣΙ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ
Μάρτιο του 1996, έφυγε με το δικό του πλεούμενο το “βρεγμένο στην πανσέληνο”, να πάει εκεί όπου:

Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει
Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός
κι ατελεύτητος
Ο θάνατος ο ήλιος ο χωρίς βασιλέματα

Τι θα έλεγε άραγε με τη λαμπερή του διάνοια, αν σήμερα ζούσε, τι θα έλεγε για τα βάσανα που, επί μια δεκαετία, αλύπητα παίδεψαν τον τόπο μας, αλλά και για τούτη την απρόσμενη συμφορά του λιλιπούτειου “δράκοντα” που έπεσε στον πλανήτη μας. Τι θα έλεγε άραγε.

Και πόσο θα μας βοηθούσε ο καθαρός γεμάτος Ελλάδα λόγος του.
Γιατί ήταν εκείνος ο μεγάλος Ποιητής που αγάπησε τον τόπο του από τα τρίσβαθα του πολιτισμού του έως το καμαράκι με τα μπλε παράθυρα και την κληματαριά για να φτιάχνει ξανά και ξανά την Ελλάδα με “μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι!”

Σήμερα κατάλαβα γιατί, όταν φεύγει ένας αληθινά μεγάλος ποιητής, σαν τον Ελύτη, μια τόσο λαμπερή και διορατική διάνοια, λέμε πως γινόμαστε φτωχοί. Σήμερα μου λείπει αυτό που εκείνος θα έλεγε για τα όσα βάναυσα ζούμε. Και δεν εννοώ μόνο τα πολιτικά προβλήματα και τα χτυπήματα που δεχτήκαμε ως πολίτες μιας κοινωνίας που επί δέκα χρόνια χειμαζόταν από τη βαθιά κρίση, αλλά και για τούτη ‘δω την ανεπάντηχη συμφορά που μας βρήκε. Για τούτη τη συνεχιζόμενη “εμμονή της αδικίας και του κακού” ‘οπως την είπε ο T.S.Eliot.

Όμως ας σταθώ στη μεγάλη του ποίηση που έχει τη δύναμη να υπερβαίνει.

Θα ‘ναι νύχτα και Αύγουστος. Πελώριες άρπες πού και πού θ’ ακούγονται και
Με το λίγο της ψυχής μου κυανό η ΄Οξω Πέτρα μεσ’ από τη μαυρίλα
Θ’ αρχίσει να αναδύεται

Ας ευχηθούμε, με τη δύναμη της ποίησης, “μεσ’ από τη μαυρίλα” της ζωής μας, μια καινούρια λυκαύγεια να αναδυθεί.

Η Οξώπετρα της Αστυπάλαιας, που χρόνια πριν, πριν εκδοθεί το βιβλίο, μου είχε μιλήσει για την ποίησή του αυτή και την ονόμαζε τότε ακόμα «Τα τρία Μυστικά της Οξώπετρας», ήταν ο εαυτός του ο βυθισμένος στο Άγνωστο. Ομοίωση του ποιητή, που θα αναδυθεί από τα σκοτεινά βάθη της ψυχής ο εαυτός του ο άγνωστος, θα του αποκαλυφθεί.

Στα «Ελεγεία της Οξώπετρας» είναι κατάγυμνη η ψυχή του σαν την ώρα της Αποκάλυψης.

«Και μόνο η σκέψη σου μου’ καψε όλα το χειρόγραφα», θα πει, βιώνοντας το πυρπολημένο τοπίο ή τον πυρπολημένο από τα χρόνια και την αναζήτηση εαυτό του.

«Ο άγνωστος που υπήρξα πάλι ο άγνωστος να γίνω», λέει.
Η άγνωστη ψυχή του, που την είπε φωνή ποιητική και την έκαμε «δεύτερη φύση του». Αυτή που για χάρη της έμεινε για λίγο μέσα του “Μισανοιχτό το Ακοίταχτο». Αυτή η κάποτε «επίσημη ξένη» των νεανικών «Προσανατολισμών» του.

Μόνον μια τόσο δυνατή ενόραση, ένας τόσο αληθινά μεγάλος ποιητής, θα μπορούσε να δώσει με τέτοιους πελεκημένους στίχους το υπερβατικό τοπίο, αυτό όπου τώρα περπατάει με την ψυχή ξυπόλητη και με τον στίχο του στα χείλη:

Ροές της θάλασσας και σεις των άστρων μασκρινές
επιρροές — παρασταθείτε μου!

Μια καλημέρα σε όλους γεμάτη με “ροές” ελπίδας!

“Πέφτοντας η ζωή μου, ένα κομμάτι ελάχιστο από τη ζωή μου…”  Έτσι κλεισμένη στο σπίτι, όπως όλοι μας, αυτός ο στίχος του Ελύτη μου βγαίνει. Κάποτε τον ψιθύριζα σε στάσεις λεωφορείων, σε δρόμους όπου περπατούσα και ψιχάλιζε, έβγαινε από μέσα μου σε στιγμές ζωής, σε κίνηση, σε όμορφη σπατάλη. Και τον χαιρόμουν, τον στίχο, λέω, ήταν από τους πιο αγαπημένους μου ή εμένα με συγκινούσε. Ζούσα, έλεγα, χωρίς να συνειδητοποιώ πως, για την κάθε στιγμή ζωής, πλήρωνα και το τίμημα: να πέφτει, να χάνεται ένα ελάχιστο από τη ζωή μου.

Και σκέφτομαι, σκέφτομαι, τι χάνεται τώρα, τι “πέφτει” από τη ζωή μας, τι παίρνει μαζί του ο φόβος κάθε βράδυ, όταν φεύγει για λίγο και μας αφήνει να κοιμηθούμε κάποιες ώρες.

Αλλά και τι μεταλλάσσεται μέσα μας με όλο αυτό που βιώνουμε, σαν να παγιδευτήκαμε στο “παράλογο” ή σε άγραφες σελίδες Κάφκα.

Πιάνω τον εαυτό μου να απομακρύνει πράγματα που αγαπούσα, να μου φέρνει άλλα ξεχασμένα, να αλλάζει τις αποστάσεις στον χρόνο. Σίγουρα κανείς δεν θα είναι ο ίδιος ύστερα απο αυτή την περιπέτεια. Και περιμένω τις ατέλειωτες ειδήσεις να πούνε κάτι καλό.

Κάτι Καλό.

Και θυμάμαι το παραμύθι μου:
Έστειλε το Πέτρινο Δέντρο μήνυμα, με το μιλητικό κλαδί του, στο παιδί που το φυλάκισε ο κακός ο μάγος, και του λέει: “Εσύ θα σκέφεσαι το Καλό. Θα σκέφτεσαι μόνο το Καλό, Θα το καλείς με τη σκέψη σου. Και το Καλό θα ‘ρθει να σε βρει…”

Να ήταν ένα παραμύθι όλο αυτό που ζούμε!

“Μένουμε σπίτι” και σκαλίζουμε παλιά χειρόγραφα, μισοτελειωμένα ποιήματα, ξεχασμένες φωτογραφίες. Στιγμές της ζωής δικές μας που έγιναν “δαχτυλιές θανάτου” πάνω μας. Για να βγούμε από τον φόβο που μας παγίδεψε. Για να προετοιμάσουμε την ψυχή μας, να είναι έτοιμη στο όποιο μελλούμενο και δυνατή και σοφή.

Κανείς δεν θα είναι ο ίδιος μετά από αυτό το άγριο πέρασμα, ας προφτάσουμε λοιπόν.

Κάποτε έγραφα:

Και μην έχοντας γη να σταθώ
γίνομαι ποίημα!

Περπατώ στη Rue des Feuillantines
Κι αναζητώ τη Μαρία που ήξερα
Μαρία ή Αντιγόνη
Με τις σημειώσεις του Bernard Dort
Και την ποίηση ανάμεσα στη βροχή
Και στις κλαίουσες του Σηκουάνα.
Δεν βρίσκω παρά τις δαχτυλιές
που ο θάνατος άφησε
πάνω στο σώμα μου
Γέρνω και πονώ
Βυθίζομαι στην απουσία μου
Και ξέρω πως δεν έχω άλλο
Παρά μια ρίζα ουρανό που κοιμάται
ακόμα μέσα μου
Μια ρίζα άβυσσο που μ’ εξουσιάζει.

Μια καλημέρα από παλιές στιγμές ζωής – που έχουν τη δύναμη της υπέρβασης!

Καλό σου ταξίδι, Λεωνίδα Βελιαρούτη, ευγενικέ μου φίλε μιας ζωής.
Πήρες κι εσύ τον δρόμο τον χωρίς γυρισμό, να πας εκεί όπου “Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός κι ατελεύτητος”.

Είναι οι στίχοι του Ελύτη που χτες τους έγραψα γιατί σαν χτες είχε πάρει κι εκείνος τον ίδιο δρόμο, πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια.
Και σίγουρα πήρες μαζί σου τις θαλασσινές αύρες της Λήμνου και τα ευγενικά τοπία της που τόσο αγάπησες – κι ας ήσουν γνήσιος Ηπειρώτης. Πήρες και την αγάπη των Λημνιών που σε όλο το μάκρος της ζωής σου σε σέβονταν και σε τιμούσαν. Γιατί ήσουν ο ιδεολόγος, ο πνευματικός άνθρωπος, ο ακέραιος χαρακτήρας, ο συγγραφέας πολλών και σημαντικών βιβλίων, ήσουν ο ευγενικός φίλος με όλους, ήσουν ο σεμνός δάσκαλος.

Πριν από τρία χρόνια τον είδα για τελευταία φορά.

Στη Λήμνο, Ιούλιος. Είχα παρακαλέσει την φίλη μου Ελένη, ένα απόγευμα που δεν θα είχε ιατρείο, να πάμε στην Καλλιθέα να του πούμε ένα γειά. Η Μαρία του είχε φύγει πριν από κάποια χρόνια και σκεφτόμουν πόση μοναξιά θα ένιωθε. Ή, βαθιά μέσα μου, ήθελα να τον αποχαιρετήσω. Ήταν 100 χρονών τότε ή και εκατόν ενός, ίσως. Την τελευταία φορά που του τηλεφώνησα, πέρυσι, μέρες γιορτινές να του πω χρόνια πολλά, μόλις σήκωσε το ακουστικό είπε χαρούμενος: Εκατόν τρία! Σαν να τα γιόρταζε κάθε μέρα.

Λοιπόν, στην Καλλιθέα της Λήμνου με την Ελένη. Η πόρτα του σπιτιού του ήταν ανοιχτή και μπήκαμε μέσα.
Δεν θα ξεχάσω την εικόνα. Τον βρήκαμε εκεί δεξιά, στο καθιστικό, να κάθεται γαλήνιος στον καναπέ και να διαβάζει Καβάφη. Μείναμε άφωνες. Νομίζαμε πως θα βρούμε έναν άνθρωπο νικημένο από τον χρόνο, παρατημένο. Και βρήκαμε έναν άνθρωπο με μια εκπληκτική νεότητα να διαβάζει Καβάφη, γιατί, είπε, είχε καιρό να τον διαβάσει και ήθελε να θυμηθεί κάποια ποιήματά του.

Καλοκαίρι του 2010 στη  Λήμνο. Με τον Νίκο Βολονώκη της ΕΡΤ3, είχαμε ετοιμάσει μια τιμητική εκδήλωση για τον Λεωνίδα Βελιαρούτη, που έγινε στην Καλλιθέα της Λήμνου, όπου ήταν το σπίτι του, και η ομιλία μου είχε τίτλο έναν ωραίο στίχο του Ελύτη για την νεότητα της διαφάνειας “Το φως δουλεύοντας τη σάρκα”. Γιατί αυτό πίστευα για τον Λεωνίδα, πως ήταν αγέραστη η αντίληψή του, όπως αγέραστος ήταν και ο ίδιος.

Παραθέτω πιο κάτω μια παράγραφο από την ομιλία εκείνη για να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στο πρόσωπο του. Πάντα αισθανόμουν ευγνώμων, γιατί στα πρώτα μου δύσκολα χρόνια εκείνος ήταν ο “δάσκαλος” που με στήριξε. Η Λήμνος τότε, λίγα χρόνια μετά την Κατοχή, ήταν ένα απομονωμένο νησί, όπου δεν υπήρχε ούτε ένα βιβλιοπωλείο, φτώχεια παντού και στέρηση, μόνο κάθε δεκαπέντε το “πλοίον το ατμόπλοιον Ιόνιον” της αγόνου γραμμής, κι εγώ τόσο νέα, μόλις είχα τελειώσει το Γυμνάσιο και αγωνιζόμουν να βρω έναν τρόπο να εκφράσω την αγωνία της ποίησης. Όμως ούτε βιβλίο πουθενά. Πολύ μετά, όταν είχα διοριστεί υπάλληλος στο Επαρχείο Λήμνου, με τα πρώτα μου χρήματα κατέβηκα στην Αθήνα και αγόρασα τα πρώτα μου βιβλία, “Οι προσανατιλισμοί” του Ελύτη και λίγο μετά “Η Έρημη Χώρα” του Έλιοτ. Όμως τα πρώτα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν από τη βιβλιοθήκη του Λεωνίδα Βελιαρούτη.

“Ζούσαν ακόμα με τη Μαρία στο Μούδρο. Θυμάμαι, χιόνιζε όταν πήγαμε ένα απόγευμα με τη φίλη μου Τουτούλα στο σπίτι τους να τον γνωρίσω, γιατί είχα διαβάσει στην τοπική εφημερίδα του αείμνηστου Κωνσταντινίδη άρθρα του για τη λογοτεχνία. Η Μαρία μας κέρασε γλυκό ντοματάκι με αμύγδαλο. Και ο Λεωνίδας μου είπε να πάρω όποιο βιβλίο ήθελα από τη βιβλιοθήκη του. Και ήταν αυτά τα πρώτα που διάβασα. Τάσος Λειβαδίτης και Ρίτσος.
Από τότε μια φιλία βαθιά μας συνέδεσε που κράτησε μια ζωή. Φιλία και σεβασμός μαζί.

Πολλά χρόνια, προπαντός όσο ζούσα στη Λήμνο, ήταν ο πνευματικός μου δάσκαλος, ο διακριτικός φίλος. Και αγάπησε τα βιβλία μου. Πολλές φορές είπε πως έβρισκε σε αυτά τις δικές του υπαρξιακές αγωνίες που δεν μπορούσε ο ίδιος να εκφράσει. Έγραψε και ένα βιβλίο διακόσιες πενήντα σελίδες, το 1995, “Μ. Λ. Π. Η ζωή και το έργο της”, και χαιρόταν, γιατί ο Έκτωρ Κακναβάτος του είχε γράψει ένα θαυμάσιο γράμμα για το βιβλίο του εκείνο πάνω στην ποίησή μου.

Εκείνος με παρότρυνε να γράψω για τη Μαρούλα και για τη Δοξανιώ, εκείνος με στήριζε στα δύσκολα τα χρόνια τα ερημικά, όταν όλα κατέρρεαν στη ζωή μου – ή έτσι νόμιζα – εκείνος ήταν πάντα εκεί, με τη σοφία του, με τον διακριτικό του λόγο, με τη μεγάλη παιδεία του, με την αμετακίνητη αφοσίωσή του στα βιβλία μου”.

Να είναι ολόφωτος ο καινούριος δρόμος σου, φίλε μου Λεωνίδα, όπως ήταν όλη η ζωή σου γεμάτη από το φως το πνευματικό και από την ομορφιά του λόγου και της ψυχής που αναζητούσες με κάθε σου κείμενο.

Αναρτήθηκε στις 19 Μαρτίου  2020

Και το ελάχιστο μπορεί να γίνει μονοπάτι προς την ψυχή μας

Ευχαριστώ τους διαδικτυακούς φίλους που επικοινώνησαν μαζί μου για να μου πουν αυτό που ένιωσαν διαβάζοντας το μυθιστόρημα “Η δίψα με καίει εμένα και χάνομαι”. Αυτό που τους έδωσε το ταξίδι μαζί του. Και χαίρομαι που οι περισσότεροι στάθηκαν στις ταπεινές καθημερινές στιγμές. Άλλωστε αυτό ήθελα να δώσω. Μέσα από έναν απλό μύθο της καθημερινότητας, προσπάθησα να ανοίξω περάσματα στις μέσα αλήθειες, αυτές που τις βγάζει στο φως η ταπεινή αποδοχή της λαβωμένης συνείδησης.

Πάντα πίστευα πως οι ταπεινές στιγμές είναι και οι πιο ουσιώδεις, αφού αυτές μας οδηγούν στην αυτοσυνειδησία, πάει να πει, στην αλήθεια του προσώπου μας. Ή, αλλιώς, στην απελευθέρωση του προσώπου μας.

Πολλές φορές βάζουμε στόχους και καταφέρνουμε το ελάχιστο. Όμως και αυτό το ελάχιστο μπορεί να γίνει μονοπάτι προς την ψυχή μας. Την ψυχή μας ψάχνουμε να βρούμε γράφοντας ή διαβάζοντας ένα βιβλίο.

Κάποιοι φίλοι έμοιαζαν να περιμένουν περισσότερα ύστερα από έναν τόσο ελκυστικό ορφικό τίτλο. Όμως αυτά τα “περισσότερα” απλά τα περνάς μέσα στη γραφή, στον τρόπο που επικοινωνείς με τον αναγνώστη μέσω της γραφής, δεν χρειάζεται να τα δώσεις με το στήσιμο ενός φανταχτερού μύθου.

Το θέμα είναι να μπορεί κανείς να δώσει την μεγάλη αλήθεια μέσα από ασήμαντα καθημερινά. Τότε ο λόγος παίρνει άλλες διαστάσεις. Καμιά φορά, μαγικές. Αυτή τη στιγμή γίνεται μια εργασία πτυχίου πάνω στο μυθιστόρημα αυτό. Και με ευχαριστεί να βλέπω πώς το προσεγγίζει μια νεανική ματιά.

Καλό βράδυ!

Πάντα έλεγα πως το κάθε βιβλίο έχει τη δική του ξεχωριστή μοίρα, όπως και οι άνθρωποι.

Αναρτήθηκε με αφορμή μια εργασία πτυχίου 

Ένας από τους τελευταίους του παγκόσμιου φιλοσοφικού στοχασμού, ο μεγάλος διανοητής και θαυμαστής της Ελλάδας George Steiner έφυγε πλήρης ημερών. Και ίσως ολόκληρη η διανόηση, σε παγκόσμια εμβέλεια, πενθεί τούτη την ώρα, γιατί η διορατική και άκρως διεισδυτική σκέψη του συνέβαλε ώστε να γεννηθούν, στην διαδρομή του περασμένου αιώνα, νέες αποτιμήσεις και μετακινήσεις ιδεών σε απόλυτο πνευματικό επίπεδο.

Θα αναφερθώ σε ένα από τα πιο σημαντικά βιβλιο του “Ο Θάνατος της Τραγωδίας”, όπου διακήρυττε πως ο θάνατος των θεών έφερνε και το τέλος της τραγωδίας.

Τότε, το 1961, είχε εκδοθεί από τον αγγλικό εκδοτικό οίκο Faber and Faber, και είχε φέρει μεγάλη επανάσταση στον τότε πνευματικό κόσμο. Κι εγώ που είχα βρεθεί στο Παρίσι λίγο μετά, να σπουδάζω θέατρο στη Σορβόννη με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, έζησα αυτήν την επανάσταση από κοντά. Γιατί ο καθηγητής μας, o γνωστός θεατρικός συγγραφέας Bernard Dort, μου είχε ζητήσει να ετοιμάσω μια εργασία (exposé) που θα την διάβαζα στο μάθημα, με θέμα “Τo σύγχρονο στοιχείο του τραγικού, σε αντιπαράθεση με την αρχαία τραγωδία”. Κι εγώ είχα να παλέψω ανάμεσα στον “Θάνατο της τραγωδίας” ή “θάνατο των θεών” του George Steiner και στο “Ω οι ωραίες μέρες” του Samuel Beckett, που. όπως είχε επισημάνει ο Jean-Marie Domenach “ανάγγελνε την νέα μορφή της τραγωδίας”.

Ο George Steiner ήταν ένας μεγάλος θαυμαστής και υμνητής του ελληνικού πνεύματος, και πολλούς σημαντικούς τόμους του αφιέρωσε για την Ελλάδα. Κι εγώ είχα αγαπήσει τα βιβλία του. Προπαντός στα τελευταία χρόνια της κρίσης και της ευτέλειας της ζωής μας, της σχεδόν απόρριψης από την ευρωπαϊκή κοινότητα κάποιες φορές, διάβαζα το βιβλίο του “ANTIGONES – The Αntigone myth in Western literature, art and thought” (Oxford University Press, 1984) για να μπορέσω να βρω μέσα μου την αξιοπρέπεια αλλά και όσα αγαπούσα στον τόπο μου.

Σήμερα λέω, κρίμα που ποτέ δεν προσκλήθηκε από την Ελλάδα για να τον τιμήσουν όπως του άξιζε.

Παραθέτω κάποια αποσπάσματα από την κριτική που είχα γράψει για το βιβλίο του αυτό και είχε δημοσιευθεί στην Καθημερινή:

“George Steiner, “Οι Αντιγόνες, Ο μύθος της Αντιγόνης στην λογοτεχνία, τις τέχνες και την σκέψη της Εσπερίας”

“Στον αστερισμό των επτά σωζομένων τραγωδιών του Σοφοκλή, η Αντιγόνη είναι το λαμπρότερο αστέρι” γράφει ο μεγάλος διανοητής του αιώνα μας, ο Τζορτζ Στάινερ, στο βιβλίο του “Αντιγόνες” που πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Καλέντη, και συνεχίζει:

“Η Αντιγόνη του Σοφοκλή δεν είναι μόνον η ωραιότερη από τις ελληνικές τραγωδίες, αλλά απ’ όλα τα έργα που δημιούργησε το ανθρώπινο πνεύμα, είναι αυτό που αγγίζει περισσότερο την τελειότητα”.

Με τη μεγάλη διορατικότητα του και την μοναδική διεισδυτικότητα της σκέψης του, ο Τζορτζ Στάινερ επισημαίνει ότι η Αθήνα του πέμπτου αιώνα σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του ανθρώπινου εγκόσμιου πνεύματος στις φιλοσοφικές, ποιητικές και πολιτικές πραγματώσεις. Επισημαίνει ακόμη ότι κάθε επαναφορά σε ελληνικό μύθο αντιπροσωπεύει επαναπατρισμό, παλιννόστηση, επιστροφή στο ξέφωτο όπου φανερωθηκε το είναι, στο Lichtung του Χάιντεγκερ, και ότι η κλασική Ελλάδα έχει καθορίσει ουσιαστικά το πεπρωμένο του δυτικού ανθρώπου.

(…)
Ο Τζορτζ Στάινερ επανέρχεται πολλές φορές στο ερώτημά του: Γιατί μόνον ο ελληνικός μύθος και ιδιαίτερα της Αντιγόνης κυριάρχησε στη δυτική αντίληψη, στη δυτική φιλοσοφία, στην διαμόρφωση της δυτικής πολιτικής σκέψης; Και γιατί δεν υπάρχουν επαναλήψεις στο έργο του Σαίξπηρ; Αναζητώντας και ο ίδιος απάντηση σε αυτό το φαινόμενο, διατρέχει όλες τις φιλοσοφικές απόψεις, από τον Αριστοτέλη και τους προσωκρατικούς έως τον Έγελο και τον Χέγκελ, έως τον Νίτσε, τον Μάρξ, τον Σέλλεϋ, τον Σίλλερ, τον Κίρκεργκωρ, τον Γκαίτε, τον Χάιντεγκερ – ιδιαίτερα τον απασχολούν οι φιλοσοφικές θέσεις του Χάιντεγκερ για να θεμελιώσει την οντολογική ερμηνεία της Αντιγόνης. Διατρέχει τις θεωρίες του Γιούνγκ και του Φρόυντ, τις ερμηνείες που έδωσαν στους αρχαίους μύθους σε σχέση με τα πρωταρχικά στοιχεία των υποσυνειδησιακών πεδίων, με τα αρχέτυπα, με τα σύμβολα. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η φροϋδική ψυχανάλυση αντλεί την επιχειρηματολογία της από τα αρχέτυπα των ελληνικών μύθων, οι οποίοι έδωσαν στους δυτικούς πολιτισμούς τους κώδικες των συμβόλων και την δυναμική μιας υπερβατικής ερμηνείας.

Γιατί τα πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας είναι τα αρχέτυπα του μύθου. Ενώ τα πρόσωπα της Σαιξπηρικής τραγωδίας είναι πρόσωπα του ιστορικού χρόνου.
Και η επιστροφή μας στον ελληνικό μύθο, σημειώνει ο Στάινερ, είναι επιστροφή μας στις ρίζες. Είναι η παλιννόστηση του πνεύματος. Είναι ο επαναπατρισμός.

Σημαντικές απόψεις για μια διάνοια σαν αυτή του George Steiner.
Και εδώ θα αναφερθώ στον Lessingk (Lessing) που μόνος αυτός όταν έγραψε την επιτομή των κλασικών βίων, απλά παρέλειψε τον Σοφοκλή και την Αντιγόνη. Ευτυχώς τουλάχιστο που δεν τους κακοποίησε, όπως έκανε με τον βυζαντινό πολιτισμό.

(…)
Η σύγκρουση Αντιγόνης – Κρέοντα είναι το σημείο όλων των συγκρούσεων που υπάρχουν ανάμεσα στον άνθρωπο και στην εξουσία, ανάμεσα στον άνθρωπο και στο θεό, στον άνθρωπο και στη συνείδηση. Μια σύγκρουση που θεμελίωσε την δυτική σκέψη της δικαιοσύνης, της πολιτικής, της οντολογικής φιλοσοφίας, της μη συμβατότητας του ανθρώπινου και του θείου δικαίου.

Η σύγκρουση Αντιγόνης – Κρέοντα, σημειώνει ο Στάινερ, είναι σύγκρουση δύο “υπαρξιακών ελευθεριών”. “Κανείς δεν μπορεί να υπαναχωρήσει, χωρίς να διαψεύσει την ουσία της υπάρξεώς του”. Επίσης, γράφει, είναι και “μια σύγκρουση – διάλογος μεταξύ κωφών (dialogue des sourds)”, αφού ο ένας δεν ακούει τον άλλον. Η γλώσσα του Κρέοντα είναι η γλώσσα της χρονικότητας. Ενώ η Αντιγόνη μιλά μέσα από την αιωνιότητα”

Η κριτική είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Καθημερινή, 24 Ιανουαρίου 2002
Το παρόν κείμενο αναρτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2020