Δυο πλάσματα από διαφορετικούς
κόσμους που θα συναντηθούν στο λυκόφως της
ζωής και του θανάτου.
Ο «Άγγελος της Στάχτης» είναι ό,τι μάθατε, ό,τι διαβάσατε, ό,τι καταλάβατε κι ό,τι ενδεχομένως μαντεύετε;
Ό,τι έμαθα, ό,τι διάβασα, ό,τι κατάλαβα, ναι. Και ό,τι η ψυχή μαντεύει. Περπάτησα τα μονοπάτια της ψυχής τα τυλιγμένα στην καταχνιά του άλλου τόπου για να βρω τις απαντήσεις που μια ζωή με παίδευαν. Σε όλη μου τη ζωή το προετοίμαζα το μυθιστόρημα αυτό. Και τώρα ξέρω πως τα δυο βασικά πρόσωπά μου, ο Φοίβος από την πλευρά των θνητών και ο Κωνσταντίνος από την πλευρά των αθάνατων, είναι οι δύο όψεις της ανθρώπινης φύσης. Δυο πρόσωπα που το καθένα κουβαλά ένα διαφορετικό κόσμο, μια άλλη μνήμη. Θα συμπορευτούν, θα συγκρουστούν, θα αγαπηθούν, θα ζήσουν την τρυφερότητα και τη συμπόνια, θα φτάσουν – από διαφορετικό δρόμο ο καθένας – στον πόνο της γνώσης, στον πόνο της απόλυτης αγάπης που οδηγεί στην απελευθέρωση και στην αυτογνωσία. Ο Κωνσταντίνος έρχεται από το έρεβος του Άδη. Ο Φοίβος είναι ένας σύγχρονος Ορφέας που με τη μαγική μουσική του θα καταργήσει το άβατο του Άδη. Δυο πλάσματα από διαφορετικούς κόσμους που θα συναντηθούν στο λυκόφως της ζωής και του θανάτου.
“Μια ποιητική γεωγραφία του Άδη μετατοπισμένη στο τοπίο των ζωντανών”, λέτε. Ο χρόνος των ανθρώπων είναι εν τέλει κατά βάση “ο χρόνος του Θεού;”
“Ο χρόνος ανήκει στο Θεό και σε μένα”, λέει η Ουϊννυ του Μπέκετ. Και ο Κωνσταντίνος, πριν γίνει Άγγελος, όταν ακόμα ζει την περιπέτεια της ευφυϊας του, προσπαθεί να σπάσει το βέλος του χρόνου, να το γυρίσει πίσω, να το εξουσιάσει. Ο χρόνος είναι μια παλίνδρομη κίνηση στο μυθιστόρημα, μια αντίστροφη ροή, που θα αποκαλύψει στον Κωνσταντίνο τη ζωή και τον θάνατό του, θα τον απεγκλωβίσει. Έτσι ο Κωνσταντίνος είναι έξω από τη χρονικότητα, έξω από τους νόμους της χρονικότητας. Ένα πλάσμα πανίσχυρο αλλά και απέραντα μοναχικό, λατρευτικό, ένα πλάσμα απαγορευμένο που όμως θα εμπνεύσει τη μεγάλη αγάπη, αυτή που θα κάνει τις Πύλες του Άδη ν’ ανοίξουν. Και η “ποιητική γεωγραφία του η μετατοπισμένη στο τοπίο των ζωντανών” μοιάζει απόλυτα φυσική στο μυθιστόρημα, ενώ η ίδια η ζωή φαντάζει εξωφυσική. Αυτά τα μοναχικά μονοπάτια τα τυλιγμένα στην καταχνιά είναι μονοπάτια που οδηγούν στην ψυχή. Και ο Κωνσταντίνος και ο Φοίβος την ψυχή τους ζητούν στο μυθιστόρημα, από διαφορετικούς δρόμους ο καθένας.
Η ανθρώπινη ψυχή έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί ως όχημα σ’ αυτού του είδους τη διαδρομή;
Όσο θα μπορούσαμε να πούμε πως τα όνειρα είναι το όχημα για να προσεγγίσουμε τον κόσμο τον πέρα από εδώ. Αυτά τα παράξενα όνειρα που μας φέρνουν κομμάτια ατόφια από τον κόσμο εκείνον τον αναπόδεικτο εμπειρικά κι ωστόσο απαρασάλευτα παρόντα.
Πού στηρίξατε περισσότερο το μυθιστόρημα; Στη διαίσθηση; Στη φαντασία; Στις γνώσεις;
Στη διαίσθηση, στη φαντασία, στις γνώσεις και στην έρευνα. Πήρα στοιχεία από τον Όμηρο, την Ραψωδία της Νέκυιας, από τους ομηρικούς ύμνους, από τα Ορφικά, από τις ελληνικές παραδόσεις τις τόσο πλούσιες στο θέμα του νεκρού, από τη δημοτική μας ποίηση, από την αρχαία φιλοσοφία, από την Παλατινή Ανθολογία. Όπου βρήκα την πληροφορία την πήρα. Από τις διηγήσεις της μάνας μου ακόμα, των παλιών, για φαινόμενα υπερφυσικά. “Ο ΄Αγγελος της Στάχτης” δεν είναι μόνο φαντασία και διαίσθηση. Είναι ένα μυθιστόρημα στηριγμένο σε στοιχεία πραγματικά ή άλλα που βρήκα στην ποίηση, στη λαογραφική μαρτυρία. Με ενδιέφερε να αντιπαραθέσω την εφημερότητά μας με μιαν υπερβατική συνέχεια της ψυχής, με μιαν άλλη μοίρα.
Υπάρχει, εν τέλει, ανθρώπινη μοίρα;
Σήμερα μοίρα μας είναι το γενετικό υλικό μας, τα μυστικά που κουβαλά.
Και, επί του προκειμένου, ποιος ο ρόλος της ελεύθερης βούλησης και της υπέρβασής της;
Εκεί είναι η τραγικότητα του ανθρώπου. Ο Κωνσταντίνος διαπράττει Ύβρι, γιατί υπερβαίνει τα ανθρώπινα όριά του. Γι’ αυτό και θα κατέβει στον Άδη να αναμετρηθεί με τον Σκοτεινό Θεό.
Πόσο ανασφαλής αισθανθήκατε ή πόσο σας γοήτευσε αυτή η προϋπαρξιακή περιπέτεια του ήρωά σας;
Και τα δυο. Και ανασφαλής και με γοήτευσε. Ανασφαλής, γιατί δεν ήταν ένα μυθιστόρημα με υλικά δοκιμασμένα, ας πούμε, μια ιστορία ανθρώπινων σχέσεων ή ένα θέμα της εγκόσμιας διαδρομής. Πατούσα σε έδαφος ανασφαλές, άγνωστο μυθιστορηματικά. Γι’ αυτό και πήρα κάθε πληροφορία που βρήκα πάνω στο θέμα μου. Λέει η Ουϊννυ του Μπέκετ: “Αυτή η φωνή ανεβαίνει από αβύσσους”. Και σ’ ένα άλλο σημείο: “Αναρωτιέμαι αν αυτό το μυαλό δεν έχει κιόλας περιπλανηθεί μέσα στην ατέλειωτη νύχτα της αβύσσου”. Κι από την άλλη, η γοητεία που ασκούσε πάνω μου ήταν μοναδική. Ο φόβος ο μεταφυσικός έχει μια σαγήνη, μια ιδιαίτερη γοητεία.
Και η αγάπη ποιο ρόλο παίζει;
Μα είναι ένα μυθιστόρημα αγάπης. Μιας αγάπης που κράτησε χίλια χρόνια και έκανε τις πύλες του Άδη ν’ ανοίξουν. Αγάπης και όρκου. Η δύναμη του όρκου έκανε τον Κωνσταντίνο να βγει από το μνήμα και να πάει να φέρει την Αρετή.
Τι θέση έχει “Το τραγούδι του νεκρού αδερφού” στη συνείδησή σας, στη συνείδηση του λαού μας;
Ενσωματώνει αυτή την ποίηση του λαού, για την οποία μίλησα, τον τρόπο με τον οποίο προσέγγισε τη μεταφυσική της ζωής. Στο δημοτικό τραγούδι συντελέσθηκε το θαύμα του λαϊκού μας πολιτισμού, ένα θαύμα που έχει τις ρίζες του στα αρχέτυπα του ομαδικού υποσυνειδήτου. Και το μυθιστόρημά μου το στήριξα εκεί, στο δημοτικό τραγούδι του νεκρού αδερφού. Από τα νεανικά μου χρόνια με παιδεύει αυτή η έγερση από το μνήμα. Όμως δεν είχα τα κότσια να το γράψω. Δεν αισθανόμουν έτοιμη.
Ποιος μπορεί να είναι στις μέρες μας “Ο Άγγελος της Στάχτης”;
Το πρόσωπο που αγαπήσαμε. Το πρόσωπο που θα θέλαμε να νικήσει τον Άδη και να γίνει αθάνατο. Το πρόσωπο που θα θέλαμε να μας μυήσει στα μυστικά τού πέρα από εδώ κόσμου και να μας κάνει να αγαπήσουμε τα μοναχικά μονοπάτια του. Κι ακόμα, το πρόσωπο που, περνώντας μέσα από τη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία, θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε μιαν υπέρβαση της φθοράς που θα έχει μέσα της το καλό. Γιατί το “καλό” ως υπαρξιακός άξονας παίζει έναν σημαντικό ρόλο στο μυθιστόρημα.
Για σας τι σημαίνει “Ο Άγγελος της Στάχτης”;
΄Ο,τι περισσότερο αγάπησα από τα βιβλία που έγραψα. Ό,τι περισσότερο άγγιξε την ψυχή μου. Κι εδώ θα διευκρινίσω πως είναι ένα μυθιστόρημα καθημερινό, ανθρώπινο. Το υπερφυσικό στοιχείο χωνεύεται μέσα στο ρεαλιστικό, έτσι που ο χώρος και τα πρόσωπα γίνονται οικεία, καθημερινά.
Το φοβηθήκατε καθόλου αυτό το βιβλίο; Δεδομένου του γεγονότος ότι πουλάει το εύπεπτο και το ροζ;
Ε, όταν γράφεις ένα τέτοιο μυθιστόρημα, δεν στοχεύεις στο «ευπώλητο». Βασικά, με κανένα μου μυθιστόρημα δεν στοχεύω. Όμως, γι’ αυτό ιδιαίτερα, λέω στον εαυτό μου, το έγραψα για μένα, εμένα με πλούτισε. Και μακάρι να ζήσει και ο αναγνώστης τις συγκινήσεις αυτού του μεταφυσικού ταξιδιού. Στο βάθος, ο Φοίβος και ο Κωνσταντίνος δεν είναι παρά δυο μοναχικά πλάσματα που βιώνουν την αγωνία των υπαρξιακών τους ερωτημάτων. Και, όπως όλα τα μοναχικά πλάσματα, είναι ποιητικά και ευάλωτα, παρασυρμένα από το απροσδόκητο. Θα ήθελα όμως να προσθέσω πως, παρ’ όλα αυτά, “Ο Άγγελος της Στάχτης” έφτασε στα μπεστ σέλλερς. Κι αυτό αποδεικνύει ότι το αναγνωστικό κοινό δεν ενδιαφέρεται μόνο για τα “εύπεπτα και τα ροζ”.
Είναι κατά κάποιον τρόπο το βιβλίο αυτό ένα “Μυστικό Πέρασμα”; Και από πού προς πού;
Αυτό το “από πού προς πού” προσπάθησα να βρω πώς το έδωσαν “γεωγραφικά” η φαντασία και η ποίηση του λαού, ο Όμηρος, οι ορφικοί ύμνοι, οι παραδόσεις μας. Αυτό το “από πού προς πού” προσπάθησα κι εγώ να γεωγραφήσω στο μυθιστόρημα. Πήρα όλα τα στοιχεία που βρήκα για την προϋπαρξιακή περιπλάνηση της ψυχής και έστρωσα πάνω τους τον μύθο μου. Ένα μύθο από την ψυχή προς την ψυχή.
Αυτή είναι η απάντηση: Από την ψυχή προς την ψυχή.
“Η δίψα με καίει εμένα και χάνομαι”, είναι τα λόγια του ορφικού τραγουδιού που λέει ο Κωνσταντίνος όταν κατεβαίνει στον Άδη. Γιατί η μεγάλη αγάπη είναι στέρηση. Και το μυθιστόρημα είναι η αγάπη και η στέρηση μαζί.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΄Εθνος της Κυριακής, στις 20 Ιουλίου, 2002, με τίτλο: «Περπάτησα στα μονοπάτια της ψυχής»
Η Ελένη Γκίκα είναι ποιήτρια, δημοσιογράφος