Thoughts

Life surprises us sometimes. And even when you come to the point and say "this is it", for what I wrote and what I said, for what I have suffered and fought for, for the many truths and injustice, "this is where it ends" - because the time is near.

But life even in the last-minute surprises you. And while I was in that moment of "this is all I could do", a reader comes from Brussels unknown to me but with a deep love for my books, to honor me.

And I learned that he is the Permanent Representative of Greece to the European Union, the ambassador, Mr. Ioannis Vrailas, who announced to me that, in an initiative launched by the Library of the Council of the European Union (where each country proposes the book of an author), he chose my novel "The Wooden Wall" as the Greek suggestion, for its "pure values" he said when we spoke.

And I have no words to thank him.
I feel deeply grateful.

I struggled a lot to retrieve these "pure values" from the distant past, to bring them into the dimension of our present time. I walked step by step for two and a half thousand years, to write this novel so that young people will appreciate it so that they can find their roots.

I am selecting a short excerpt from the article on the site of the Library of the Council of the European Union for the initiative: Readers of Europe Reading List.

In the proposed novel there should be, they stated, a symbolism about the dilemmas of humanity in times of crisis, in this case, a clear reference to the ordeal of the pandemic that struck the planet.

And among other things, the ambassador Mr. Ioannis Vrailas in his article states:

Maria Lampadaridou Pothou’s historical novel The Wooden Wall offers a fascinating insight into the values, beliefs and fears of the Ancient Greeks.
It highlights the importance of enlightened leadership, especially when confronted with hubris, the arrogance that fuelled the Persians’ dreams of dominance.

We can draw inspiration from Themistocles, a shining historical example of how visionary thinking, resilience, innovation, openness and inclusion can help overcome the most unfavourable odds. More importantly, Themistocles’s success was predicated on the values of democracy and social participation, which were born in Ancient Greece and constitute the foundation of our European Union
The Wooden Wall’ offers inspiration in these trying times and reminds us of the timeless value of democratic principles.

Ancient Greek literary works need no introduction. But modern Greek literature has also produced several masterpieces, not least the works of two Nobel Prize laureates – Giorgos Seferis and Odysseas Elytis".

I want to thank Patakis Publications, the distinguished Mrs. Anna Pataki, who in a time of deep crisis, 2017 and February 2018, published my six hundred-page novel and sent it on a new journey.
But above all, I want to thank the Permanent Representative of Greece to the EU, Ambassador Mr. Ioannis Vrailas, who honored my book - for the values of the book.

I wish you all a good morning with white sea winds and thanks.
Nothing is given to us - even the smallest gift must be won with a clear struggle and our own beliefs!

Posted on July 28, 2020

Link to the official site

And since everything now takes the path of a clean negotiation

Because post-crying or post-grief is of no use.
Because History and the mistakes throughout History are repeated without teaching any lesson - since only consciousness teaches.
And because something good can still come out of all this, if only there is some measure of good decision-making.

I am suggesting this dialectic:
In the camp of Sultan Mehmet - then - in May 1453, there were 35 thousand Christians, while the defenders along with the emperor were five thousand bloodied and exhausted. But young Mehmet used them with an infallible method. He let them use their arrows to send messages to the emperor about his decisions.

Today, the sad events took place with the same strategic method: The current sultan announced his decision to turn the Hagia Sophia into a mosque and waited. And when he saw that the "road was open" without any resistance, he proceeded. This has always been their strategy. They were feeling out their way first.

Nor will they stop proceeding in the same way.

I had my hopes that the Pope would intervene - especially with the historical guilt that weighs on him, if it weighs on him, for the annulment of the Pope then, the one he had agreed with Palaiologos - against the unifying liturgy of the filioque.

And I say. How fair would an effort be: If there was an understanding that the Hagia Sophia, instead of becoming a mosque, would function, together with the status of a Museum, as a Christian church also, acquiring its original identity - even once a year.

How fair and respectful such an agreement would be! Against their own mosques being prepared here.

Because beyond the official politics, the issue of Hagia Sophia concerns not only the governments but also the soul of every civilized person. Because the Hagia Sophia is not only the Ecumenical Symbol of Christianity, it is also a Symbol of the History of Hellenism, it is a Symbol of the self-sacrifice of those who prefered an honourable death and passed into the pantheon of the immortals together with the martyred emperor and his people.

And my proposal does not exist only in the dimension of Poetry.
I want to believe that it is completely realistic and historically honest. It has all the historical justice.

Posted on July 13, 2020

Professor Maria Efthymiou had called me on the eve of the conversion because I had sent her my novel "The City has been taken" and we had talked about Hagia Sophia

The enlightened professor Mrs. Maria Efthimiou posted today on Athens Voice that:
"Mr. Erdogan is in vain. Even if the walls of Hagia Sophia are scraped to turn the monument into a mosque, Byzantine hymns will be released. In flawless Greek. In the ages to come! ”

I could not answer her where she posted it, that is why I am writing my comment here: Thank you, Mrs. Maria Efthimiou. Your words about Hagia Sophia are the most beautiful I have heard!

And to complete her thought:
Now the scientists at Stanford University - who managed to digitally reproduce and reconstruct the chants that were heard there 1500 years ago - now is the time to release these chants, to make your speech or your vision a real scientific miracle! So that inside our Hagia Sophia, only those chants can be heard! And to be true!

And let everyone remember, both those who did not help and those who for the second time desecrate the holy temple, that History does not forgive.

Posted the day after the conversion, July 11, 2020 

“Σώπα, κυρία Δέσποινα, μην κλαίεις μην…”

But I can't keep quiet. No one has helped our Hagia Sophia. Just a few comments here and there. Helpless it surrendered to the mercy of this new plunder. Except that today's plunder is not about gold and silver. This plunder will take place deep inside its Soul. And in its Silence. In the deep Mystery hidden inside its aching guts. This Mystery that elevated it to a universal Symbol. But the civilised world Christian or not betrayed it once again. As it was betrayed back then. That time - when the pope left the martyred emperor helpless, canceling the promised - against the unifying liturgy of the filioque - assistance.

A comment:
This uprising, which is now taking place over the pain of Hagia Sophia, should have taken place BEFORE its new vandalism. To prevent this new bloodshed. Because that's what it's all about. Only this time it will not show even a drop of blood. Deep in its bloodied soul this new abandonment by God and Men will be hidden. And the guilt of the Christian West will become a deeper wound - continued by the betrayal of the pope.

Posted on July 10, 2020, the day of the conversion of Hagia Sophia into a mosque

Lament of monk Porfyrios

Bell of Hagia Sophia
Bit by bit may thou break the silence
And once more may the new ages sound the Resurrection

May an azure glory sprout
Upon the lamentation of the ruins
From this glory of thine that will come
From this flash of the lightning bolt
was I born
That is why my voice, too,
Is a loosened bell
That still weeps.

I raised my tearful eyes to see in all its glory the Hagia Sophia, this miracle of the centuries, which guarded the soul of the genus like a womb, covered it under its domes, so that sacrilegious time would not touch it. And I say, perhaps, even now that the blood of the faithful has soaked its stone and enamels, now that their blood has soaked Time and the coming of other Side the invisible one, I say, it is and will remain forever The Sacred Symbol, our oath, the fragrance of Roses burning in the century.

This post was made on Thursday, July 9, 2020, just hours before the signing of the conversion of Hagia Sophia into a mosque.

In the photo, my hand on the spot where, according to legend, the horse of Muhammad hit with its hoove and, as if from the mourning the marble had softened, opened a hole. 

Τώρα γνωρίζουμε τι είναι ικανός να διαπράξει ο άνθρωπος.

Ο αστυνομικός με το χέρι στην τσέπη. Στην καρδιά του πολιτισμένου πλανήτη. Γιατί ο πολιτισμένος άνθρωπος με την αδρανή και παθητική στάση του φρόντισε ώστε η εικόνα του μίσους να γίνει “θέαμα” και, ίσως, “τροφή της φαντασίας”. Έτσι που η φαντασία σε γενιές παιδιών και εφήβων να αποκτήσει την περίεργη – ή και διασκεδαστική – νοσηρότητα του εθισμού.
Γράφει σε μια συνέντευξή του ο μέγας διανοητής George Steiner, ύστερα από τα φρικτά εγκλήματα του Β’ παγκοσμίου πολέμου: “Τώρα γνωρίζουμε τι είναι ικανός να διαπράξει ο άνθρωπος”. Και συνεχίζει τον συλλογισμό του: “Δεν γνωρίζαμε τότε ακόμα πως μπορούσε κάποιος να τραγουδά Σούμπερτ το βράδυ και να βασανίζει ανθρώπους το πρωί”. Αυτή την εικόνα μου δίνει ο αστυνομικός με το χέρι στην τσέπη.

Εδώ και χρόνια έκανα αναρτήσεις και δημοσιεύσεις (εγώ η ασήμαντη) για να πω πως: είναι λάθος να δίνονται στο τηλεοπτικό γυαλί όλες οι ανατριχιαστικές λεπτομέρειες κάθε εγκλήματος, ξανά και ξανά. Ώσπου να γίνουν θέαμα. Και το θέαμα, εθισμός. Και ο εθισμός, απάθεια. Και αν πάμε πιο πέρα: να γίνουν νοσηρή διαστροφική ηρωοποίηση.
Αυτές πουλάνε, ήταν η απάντηση κάθε φορά.

Πότε θα το καταλάβουν οι χώρες του πολιτισμένου κόσμου πως όλες οι τέχνες και όλες οι ανθρωπιστικές επιστήμες ακυρώνονται μπρος σε μιαν εικόνα σαν αυτή που είδαμε τούτες τις μέρες.

Τρεις απαντήσεις σε σχόλια αναγνωστών:

“Ο ενήλικας έχει ήδη διαμορφώσει το πρόσωπό του – θα νιώσει “κόμπο στο λαιμό”, όπως λες, ναι, και φρίκη. Και κάποιες φορές θα επαναστατήσει (χωρίς αποτέλεσμα) Το νόημα της ανάρτησης μου είναι: για το παιδί για τον έφηβο για το νέο τρυφερό και αδιαμόρφωτο ακόμα άτομο, που εθίζεται σιγά σιγά, και άθελά του προχωρά σε μια μιμηδική εξομοίωση. Να είσαι καλά, Μυρίνη”

“Σε ευχαριστώ Νίκο. Θα πω μια απαισιόδοξη έκφραση πως ίσως και να είναι λίγο αργά. Θεωρώ πως έχει ήδη συντελεστεί αυτή η “μιμηδική εξομοίωση” με το τέρας σε κάποια άτυχα παιδιά από τις νέες γενιές. Όμως τουλάχιστο ας μην συνεχιστεί αυτή η -ξανά και ξανά- εμμονή επίδειξης του συμβάντος -ως θεάματος- επειδή πουλάει ως είδηση, έλεος. Τι δεν καταλαβαίνουν.”

“Ακριβώς γι’ αυτό προσπάθησα να μιλήσω στην ανάρτησή μου, Κατερίνα, Katerina Fikari, για τον μιιθριδατισμό. Και, με αυτή την εμμονή προβολής -ξανά και ξανά- των ανατριχιαστικών λεπτομερειών, δημιουργείται μια εξοικίωση – που προχωρεί στον εθισμό – κι ακόμα πιο πέρα στη μιμηδική εξομοίωση, προπαντός στο νέο άτομο στον έφηβο στον τρυφερό ακόμα ψυχισμό.

Αναρτήθηκε στις 29 Μαϊου 2020, για το συμβάν του αστυνομικού που πάτησε στον λαιμό τον αφροαμερικανό

ΉΘΕΛΑ ΜΟΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΘΕΣΩ μια άλλη διάσταση στην ανάρτηση της Προέδρου της Δημοκρατίας για την Ημέρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως την είχε οραματιστεί ο μεγάλος ποιητής T. S. Eliot, πριν από τα ερείπια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Με την προφητική και διορατική του ικανότητα, στοιχεία που κατέχουν οι μεγάλοι ποιητές, είχε οραματιστεί την Ευρωπαϊκή Ένωση, θεμελιωμένη όμως πρωτίστως στον πολιτισμό των χωρών “γιατί τα στοιχεία για την Ενότητα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού προϋπήρχαν της οικονομικής κοινοπραξίας” είχε διακηρύξει. Και το φθινόπωρο του 1946 έκανε τρεις ομιλίες στο BBC, όπου έθετε την ανάγκη αυτής της πνευματικής κατά κύριο λόγο συνύπαρξης, “Η τελευταία μου έκκληση απευθύνεται στους ανθρώπους των γραμμάτων της Ευρώπης, που έχουν μια ξεχωριστή ευθύνη για τη διαφύλαξη και μετάδοση του κοινού μας πολιτισμού”, είπε. Και το κείμενο των τριών ομιλιών καταλήγει “στην ανάγκη διαφύλαξης της κοινής κληρονομιάς που συνδέει τους ευρωπαϊκούς λαούς”, διαχωρίζοντας τον ρόλο αυτόν από τις αξίες της αλληλεγγύης. Και ιδιαίτερα αναφέρεται στην διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της κλασσικής Ελλάδας.

Με όλον τον σεβασμό μου στο πρόσωπο της κυρίας Προέδρου – και ευγνώμων για το θαυμάσιο κείμενο που μας χάρισε την Ημέρα του Βιβλίου, πρωτόγνωρο για τους ανθρώπους της γραφής και του βιβλίου – αισθάνομαι την ανάγκη να καταθέσω αυτή την διάσταση. Γιατί ο λόγος του T. S. Eliot, που πάντα θα αιωρείται σε κάποια πνευματική σφαίρα απόλυτα διορατικός και προφητικός και υπαρκτός, μπορεί μια μέρα, μετά από εμένα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα ανάμεσα στους στόχους και της αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ζητώ συγνώμη που δεν πρόφτασα να το γράψω στα σχόλια του κειμένου της, όμως ώσπου να το ετοιμάσω, την έχασα την ανάρτηση.

Ο εκδότης Βαγγέλης Λάζος έφυγε, όμως άφησε πίσω του μια ολόκληρη ιστορία, έναν πολιτισμό του πνεύματος, ιδιαίτερα στον θεατρικό χώρο, αλλά και στον χώρο της φιλοσοφικής υπαρξιακής αγωνίας, όπως όταν εξέδωσε τον Κίρκεγκορ, “Η έννοια της αγωνίας” ή τον Καρλ Γιάσπερς, με την εξαίσια Εισαγωγή του Χρήστου Μαλεβίτση. Βιβλία που, τότε, τα διάβαζα με μανία. Και ιδιαίτερα αυτά της παγκόσμιας θεατρικής αναζήτησης, Μartin Esslin, Peter Brook, Grotowski, απίστευτα βιβλία για την εποχή εκείνη.

Έβγαλε επίσης την σπουδαία σειρά θεατρικών έργων – ξένων και ελληνικών. Και αυτό πρώτη φορά συνέβαινε στον τόπο μας. Θυμάμαι, το πρώτο βιβλίο του Beckett που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα “Ω οι ωραίες μέρες” ήταν δική του έκδοση, άγνωστος ακόμα ο Beckett κι εγώ από το Παρίσι όπου βρισκόμουν με υποτροφία, τότε, της γαλλικής Κυβέρνησης, τον είχα ρωτήσει, “Θα το εκδώσεις; Το μεταφράζω, πήρα την έγκριση από τον ίδιο τον Samuel Beckett…” Κι εκείνος ευθύς, ναι, είπε, ναι, φέρ’ το…”

Ο Beckett ήταν γνωστός τότε στην Ελλάδα μόνον από το έργο του “Η τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ”, που είχε ανεβάσει το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν. Ενάμισι χρόνο είχα κάνει να τελειώσω την μετάφραση, τόσο η κάθε μπεκετική φράση είχε εισχωρήσει στον ψυχικό μου κόσμο και με διέλυε. Και όταν του πήγα την μετάφραση, ήταν φθινόπωρο, θυμάμαι, του 1969 με την δικτατορία στη μεγάλη της εξουσία.
Όμως ο Βαγγέλης το έβαλε στα επείγοντα. Θυμάμαι, ο Παύλος Μάτεσης είχε αναλάβει την επιμέλεια της έκδοσης. Και όταν ανακοινώθηκε πως το βραβείο νόμπελ είχε δοθεί στον Samuel Beckett, την άλλη ή, ίσως, την παρ άλλη μέρα κιόλας της βράβευσης, το βιβλίο βρισκόταν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Είχαμε ξενυχτίσει όλοι. Και έχω το βιβλίο με ημερομηνία 27 Οκτωβρίου 1969.

Θυμάμαι, τότε δούλευα ακόμα στη Νομαρχία Αττικής και τα γραφεία μας ήταν εκεί, στην Ομόνοια, πάνω από τα συντριβάνια. Ήμουν στο τμήμα “Σωματείων” όπου όμως είχαμε και τις λίστες των “Απαγορευμένων”. Και ήξερα καλά, από πρώτο χέρι, πως ο Samuel Beckett ήταν στη λίστα των “απαγορευμένων”, από την χούντα, συγγραφέων. Όμως ούτε σκέψη να σταματήσω την μετάφραση. Αν την σταματήσω, έλεγα, τότε δεν είμαι άξια να αλληλογραφώ μαζί του. Και πήγαινα στον Βαγγέλη κάθε τόσο να τον ρωτήσω, αν εξακολουθεί να θέλει να βγάλει το βιβλίο. Κι εκείνος μου απαντούσε κάθε φορά: “φέρ’ το, όσο πιο γρήγορα μπορείς…”

Κι ύστερα, μια μέρα, μου τηλεφώνησε και μου είπε να περάσω από το βιβλιοπωλείο, ήταν στην Ασκληπειού τότε. Και πήγα. Ο Βαγγέλης γινόταν φίλος με τους συνεργάτες του. Δεν θυμάμαι τι αμοιβή μου είχε δώσει για τη μετάφραση (κάποιες δουλειές που κάνεις δίνοντας ψυχή και αγωνία ψυχής δεν τις μετράς με μονάδα μετρήσεως το χρήμα). Λοιπόν, τον ρώτησα τι με ήθελε. Και μου έδωσε έναν φάκελο με χρήματα περισσότερα από εκείνα της αμοιβής. Γιατί; τον ρώτησα. Γιατί εσύ μου έφερες το βιβλίο, απάντησε.

Ύστερα, θυμάμαι, μαζί με την Μαρία του, που ήταν πάντα στο πλευρό του και στις ιδέες του, μας είχαν κάνει όλους τους συνεργάτες ένα τραπέζι σε μια ταβέρνα για την επιτυχία της έκδοσης. Και ακόμα θυμάμαι πώς είχαμε προετοιμαστεί για την περίπτωση μιας αστυνομικής επίθεσης εκεί που τρώγαμε. (αφού το βιβλίο ήταν απαγορευμένο)

Σεμνός πάντα ο Βαγγέλης. Έντιμος με τους συνεργάτες του. Ακέραιος. Και με ένα δυνατό αισθητήριο της ποιότητας του βιβλίου της διαχρονικής του αξίας.

Ας τον θυμάται ο χρόνος με δικαιοσύνη.
Το βιβλίο της εικόνας “Ω οι ωραίες μέρες” είναι η πρώτη εκείνη έκδοση, με εξώφυλλο του Μάκη Πανώριου – Και τώρα βλέπω πως ήταν 5ο στη σειρά “Παγκόσμιο θέατρο”

Απρίλιος του κορωναϊού, 2020

“Πέφτοντας η ζωή μου, ένα κομμάτι ελάχιστο από τη ζωή μου…”  Έτσι κλεισμένη στο σπίτι, όπως όλοι μας, αυτός ο στίχος του Ελύτη μου βγαίνει. Κάποτε τον ψιθύριζα σε στάσεις λεωφορείων, σε δρόμους όπου περπατούσα και ψιχάλιζε, έβγαινε από μέσα μου σε στιγμές ζωής, σε κίνηση, σε όμορφη σπατάλη. Και τον χαιρόμουν, τον στίχο, λέω, ήταν από τους πιο αγαπημένους μου ή εμένα με συγκινούσε. Ζούσα, έλεγα, χωρίς να συνειδητοποιώ πως, για την κάθε στιγμή ζωής, πλήρωνα και το τίμημα: να πέφτει, να χάνεται ένα ελάχιστο από τη ζωή μου.

Και σκέφτομαι, σκέφτομαι, τι χάνεται τώρα, τι “πέφτει” από τη ζωή μας, τι παίρνει μαζί του ο φόβος κάθε βράδυ, όταν φεύγει για λίγο και μας αφήνει να κοιμηθούμε κάποιες ώρες.

Αλλά και τι μεταλλάσσεται μέσα μας με όλο αυτό που βιώνουμε, σαν να παγιδευτήκαμε στο “παράλογο” ή σε άγραφες σελίδες Κάφκα.

Πιάνω τον εαυτό μου να απομακρύνει πράγματα που αγαπούσα, να μου φέρνει άλλα ξεχασμένα, να αλλάζει τις αποστάσεις στον χρόνο. Σίγουρα κανείς δεν θα είναι ο ίδιος ύστερα απο αυτή την περιπέτεια. Και περιμένω τις ατέλειωτες ειδήσεις να πούνε κάτι καλό.

Κάτι Καλό.

Και θυμάμαι το παραμύθι μου:
Έστειλε το Πέτρινο Δέντρο μήνυμα, με το μιλητικό κλαδί του, στο παιδί που το φυλάκισε ο κακός ο μάγος, και του λέει: “Εσύ θα σκέφεσαι το Καλό. Θα σκέφτεσαι μόνο το Καλό, Θα το καλείς με τη σκέψη σου. Και το Καλό θα ‘ρθει να σε βρει…”

Να ήταν ένα παραμύθι όλο αυτό που ζούμε!

“Μένουμε σπίτι” και σκαλίζουμε παλιά χειρόγραφα, μισοτελειωμένα ποιήματα, ξεχασμένες φωτογραφίες. Στιγμές της ζωής δικές μας που έγιναν “δαχτυλιές θανάτου” πάνω μας. Για να βγούμε από τον φόβο που μας παγίδεψε. Για να προετοιμάσουμε την ψυχή μας, να είναι έτοιμη στο όποιο μελλούμενο και δυνατή και σοφή.

Κανείς δεν θα είναι ο ίδιος μετά από αυτό το άγριο πέρασμα, ας προφτάσουμε λοιπόν.

Κάποτε έγραφα:

And not having earth to stand
γίνομαι ποίημα!

Περπατώ στη Rue des Feuillantines
Κι αναζητώ τη Μαρία που ήξερα
Μαρία ή Αντιγόνη
Με τις σημειώσεις του Bernard Dort
Και την ποίηση ανάμεσα στη βροχή
Και στις κλαίουσες του Σηκουάνα.
Δεν βρίσκω παρά τις δαχτυλιές
που ο θάνατος άφησε
πάνω στο σώμα μου
Γέρνω και πονώ
Βυθίζομαι στην απουσία μου
Και ξέρω πως δεν έχω άλλο
Παρά μια ρίζα ουρανό που κοιμάται
ακόμα μέσα μου
Μια ρίζα άβυσσο που μ’ εξουσιάζει.

Μια καλημέρα από παλιές στιγμές ζωής – που έχουν τη δύναμη της υπέρβασης!

Καλό σου ταξίδι, Λεωνίδα Βελιαρούτη, ευγενικέ μου φίλε μιας ζωής.
Πήρες κι εσύ τον δρόμο τον χωρίς γυρισμό, να πας εκεί όπου “Φυσάει, φυσάει και λιγοστεύει ο κόσμος. Φυσάει Φυσάει και μεγαλώνει ο άλλος ο θάνατος ο πόντος ο γλαυκός κι ατελεύτητος”.

Είναι οι στίχοι του Ελύτη που χτες τους έγραψα γιατί σαν χτες είχε πάρει κι εκείνος τον ίδιο δρόμο, πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια.
Και σίγουρα πήρες μαζί σου τις θαλασσινές αύρες της Λήμνου και τα ευγενικά τοπία της που τόσο αγάπησες – κι ας ήσουν γνήσιος Ηπειρώτης. Πήρες και την αγάπη των Λημνιών που σε όλο το μάκρος της ζωής σου σε σέβονταν και σε τιμούσαν. Γιατί ήσουν ο ιδεολόγος, ο πνευματικός άνθρωπος, ο ακέραιος χαρακτήρας, ο συγγραφέας πολλών και σημαντικών βιβλίων, ήσουν ο ευγενικός φίλος με όλους, ήσουν ο σεμνός δάσκαλος.

Πριν από τρία χρόνια τον είδα για τελευταία φορά.

Στη Λήμνο, Ιούλιος. Είχα παρακαλέσει την φίλη μου Ελένη, ένα απόγευμα που δεν θα είχε ιατρείο, να πάμε στην Καλλιθέα να του πούμε ένα γειά. Η Μαρία του είχε φύγει πριν από κάποια χρόνια και σκεφτόμουν πόση μοναξιά θα ένιωθε. Ή, βαθιά μέσα μου, ήθελα να τον αποχαιρετήσω. Ήταν 100 χρονών τότε ή και εκατόν ενός, ίσως. Την τελευταία φορά που του τηλεφώνησα, πέρυσι, μέρες γιορτινές να του πω χρόνια πολλά, μόλις σήκωσε το ακουστικό είπε χαρούμενος: Εκατόν τρία! Σαν να τα γιόρταζε κάθε μέρα.

Λοιπόν, στην Καλλιθέα της Λήμνου με την Ελένη. Η πόρτα του σπιτιού του ήταν ανοιχτή και μπήκαμε μέσα.
Δεν θα ξεχάσω την εικόνα. Τον βρήκαμε εκεί δεξιά, στο καθιστικό, να κάθεται γαλήνιος στον καναπέ και να διαβάζει Καβάφη. Μείναμε άφωνες. Νομίζαμε πως θα βρούμε έναν άνθρωπο νικημένο από τον χρόνο, παρατημένο. Και βρήκαμε έναν άνθρωπο με μια εκπληκτική νεότητα να διαβάζει Καβάφη, γιατί, είπε, είχε καιρό να τον διαβάσει και ήθελε να θυμηθεί κάποια ποιήματά του.

Καλοκαίρι του 2010 στη  Λήμνο. Με τον Νίκο Βολονώκη της ΕΡΤ3, είχαμε ετοιμάσει μια τιμητική εκδήλωση για τον Λεωνίδα Βελιαρούτη, που έγινε στην Καλλιθέα της Λήμνου, όπου ήταν το σπίτι του, και η ομιλία μου είχε τίτλο έναν ωραίο στίχο του Ελύτη για την νεότητα της διαφάνειας “Το φως δουλεύοντας τη σάρκα”. Γιατί αυτό πίστευα για τον Λεωνίδα, πως ήταν αγέραστη η αντίληψή του, όπως αγέραστος ήταν και ο ίδιος.

Παραθέτω πιο κάτω μια παράγραφο από την ομιλία εκείνη για να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στο πρόσωπο του. Πάντα αισθανόμουν ευγνώμων, γιατί στα πρώτα μου δύσκολα χρόνια εκείνος ήταν ο “δάσκαλος” που με στήριξε. Η Λήμνος τότε, λίγα χρόνια μετά την Κατοχή, ήταν ένα απομονωμένο νησί, όπου δεν υπήρχε ούτε ένα βιβλιοπωλείο, φτώχεια παντού και στέρηση, μόνο κάθε δεκαπέντε το “πλοίον το ατμόπλοιον Ιόνιον” της αγόνου γραμμής, κι εγώ τόσο νέα, μόλις είχα τελειώσει το Γυμνάσιο και αγωνιζόμουν να βρω έναν τρόπο να εκφράσω την αγωνία της ποίησης. Όμως ούτε βιβλίο πουθενά. Πολύ μετά, όταν είχα διοριστεί υπάλληλος στο Επαρχείο Λήμνου, με τα πρώτα μου χρήματα κατέβηκα στην Αθήνα και αγόρασα τα πρώτα μου βιβλία, “Οι προσανατιλισμοί” του Ελύτη και λίγο μετά “Η Έρημη Χώρα” του Έλιοτ. Όμως τα πρώτα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν από τη βιβλιοθήκη του Λεωνίδα Βελιαρούτη.

“Ζούσαν ακόμα με τη Μαρία στο Μούδρο. Θυμάμαι, χιόνιζε όταν πήγαμε ένα απόγευμα με τη φίλη μου Τουτούλα στο σπίτι τους να τον γνωρίσω, γιατί είχα διαβάσει στην τοπική εφημερίδα του αείμνηστου Κωνσταντινίδη άρθρα του για τη λογοτεχνία. Η Μαρία μας κέρασε γλυκό ντοματάκι με αμύγδαλο. Και ο Λεωνίδας μου είπε να πάρω όποιο βιβλίο ήθελα από τη βιβλιοθήκη του. Και ήταν αυτά τα πρώτα που διάβασα. Τάσος Λειβαδίτης και Ρίτσος.
Από τότε μια φιλία βαθιά μας συνέδεσε που κράτησε μια ζωή. Φιλία και σεβασμός μαζί.

Πολλά χρόνια, προπαντός όσο ζούσα στη Λήμνο, ήταν ο πνευματικός μου δάσκαλος, ο διακριτικός φίλος. Και αγάπησε τα βιβλία μου. Πολλές φορές είπε πως έβρισκε σε αυτά τις δικές του υπαρξιακές αγωνίες που δεν μπορούσε ο ίδιος να εκφράσει. Έγραψε και ένα βιβλίο διακόσιες πενήντα σελίδες, το 1995, “Μ. Λ. Π. Η ζωή και το έργο της”, και χαιρόταν, γιατί ο Έκτωρ Κακναβάτος του είχε γράψει ένα θαυμάσιο γράμμα για το βιβλίο του εκείνο πάνω στην ποίησή μου.

Εκείνος με παρότρυνε να γράψω για τη Μαρούλα και για τη Δοξανιώ, εκείνος με στήριζε στα δύσκολα τα χρόνια τα ερημικά, όταν όλα κατέρρεαν στη ζωή μου – ή έτσι νόμιζα – εκείνος ήταν πάντα εκεί, με τη σοφία του, με τον διακριτικό του λόγο, με τη μεγάλη παιδεία του, με την αμετακίνητη αφοσίωσή του στα βιβλία μου”.

Να είναι ολόφωτος ο καινούριος δρόμος σου, φίλε μου Λεωνίδα, όπως ήταν όλη η ζωή σου γεμάτη από το φως το πνευματικό και από την ομορφιά του λόγου και της ψυχής που αναζητούσες με κάθε σου κείμενο.

Αναρτήθηκε στις 19 Μαρτίου  2020