I made this, I have forgotten
And remember
T.S.Eliot
Γιατί γράφω
"When you are searching for answers to what poetry is, it's like searching for the lost sanctuary within you"
We met years ago, with the "Storm Lamp", and we never got separated. I read everything of hers. And we traveled together to the stone house of Lemnos. We shared the same cell and the same path.
Η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου, λοιπόν, και για τους αναγνώστες του fractal σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης: Για τηn γνωριμία της με τον Μπέκετ και τον Ελύτη, για την Λήμνο και για την εποχή του Παρισιού. Για την Ποίηση, το Θέατρο και το Ιστορικό Μυθιστόρημα. Για τα ανέκδοτα ημερολόγια, τον Χώρο, τον Χρόνο, το διορισμένο και για την κρίση: «’Οσα και αν χάσαμε στα χρόνια της κρίσης, πιστεύω πως τελικά κερδίσαμε ένα κομμάτι γνήσιο του εαυτού μας, το έβγαλε στην επιφάνεια ο ίδιος ο κοινός μας πόνος, η συνείδηση πως πρέπει να γίνουμε λίγο καλύτεροι και λίγο σοφότεροι. Να σταθούμε λίγο πιο πάνω από την απαίτηση και την οργή».
E.G.
What has Beckett meant in your life, Maria? And what does Beckett mean in our time?
Θα προσπαθήσω να σου απαντήσω με καινούριες σκέψεις πάνω στη γνωριμία μου με τον Σάμουελ Μπέκετ. Να δω πιο καθαρά αυτά που με σημάδεψαν. Αυτά που διαμόρφωσαν την συγγραφική μου όραση, εν τέλει, αυτά που αγάπησα και κρατώ μέσα μου ιερά.
Τώρα σκέφτομαι πως ίσως και να μην ήταν τυχαίο το γεγονός ότι ο ασκητικός Σάμουελ Μπέκετ, που δεν μιλούσε εύκολα σε άνθρωπο και που ελάχιστα ήταν τα γράμματα που έγραψε σε όλη του τη ζωή, κράτησε πάνω από είκοσι χρόνια αλληλογραφία μαζί μου.
Και αναρωτιέμαι μήπως, από το πρώτο γράμμα που του είχα γράψει, τότε, όταν του ζήτησα να μεταφράσω το έργο του “Ευτυχισμένες μέρες” που μόλις είχα δει στο θέατρο Οdéon του Παρισιού και με είχε συγκλονίσει, αναρωτιέμαι μήπως είχε διακρίνει τον τρόπο με τον οποίο έβλεπα τα θεατρικά του πρόσωπα και τον ποιητικό υπερρεαλισμό που χρησιμοποιούσε για να προσεγγίσει τα δικά του υπαρξιακά αδιέξοδα.
Δυστυχώς δεν βρίσκω παρά ελάχιστα από τα γράμματα που του έγραφα. Ίσως δεν κρατούσα αντίγραφα ή τα έχασα στη διαδρομή. Και δεν ξέρω πώς διατύπωνα αυτήν την απόλυτη αγωνία που μου έδιναν τα έργα του για το ανθρώπινο πεπρωμένο.
Όμως σήμερα, που η σχέση μου με τον Σάμουελ Μπέκετ είναι μια σχέση με τον θάνατο και με το πώς εκείνος έδωσε αυτή τη “Μεγάλη Νύχτα”, είμαι ολοένα και πιο σίγουρη πως είχε δει αυτό που εγώ έβλεπα: Την προϋπαρξιακή περιπλάνηση του μυαλού, την προϋπαρξιακή γνώση ή ανάμνηση.
Εκείνος μου είχε συστήσει να διαβάσω το βιβλίο της ψυχαναλύτριας Πέγκυ Γκιουνγκεχάιμ που μιλούσε για την προγεννητική ανάμνηση.
Και όταν ο Jacques Lacarrière μετέφρασε κάποια κεφάλαια και του τα έστειλε, τότε, του απάντησε αμέσως με ενδιαφέρον.
Ξέρεις, είναι κάποια πράγματα, που ενώ τα έχεις μέσα στην ψυχή σου μια ολόκληρη ζωή, ξαφνικά ανακαλύπτεις μια άλλη πτυχή τους, μια άλλη ερμηνεία ή σημασία.
Τώρα τοποθετώ όλα τα στάδια της γνωριμίας μας και λέω: Γιατί ζήτησε ένα θεατρικό μου έργο να διαβάσει. Ίσως ήθελε να δει πώς γράφω. Να δει αν το έργο μου ήταν συνεπές με την αγωνία των επιστολών. Κάποια χρόνια μετά, του είχα στείλει το “Γυάλινο κιβώτιο” και μου απάντησε αμέσως πως το βρήκε πολύ ενδιαφέρον και πως το έστειλε στον Ζαν Λουϊ Μπαρώ, που είχε τότε το Theatre D’ Orsé, για να το ανεβάσει.
Today I believe that our past lives are a great mystery that perhaps we will never be able to solve. We will never illuminate it with our inadequate understanding.
And what does Beckett mean in our time?
I mention this in the new edition of my book, "Samuel Beckett - The experience of existential grief". Scientific research is already being done to use his work in clinical psychoanalysis. In his book Didier Anzieu "Beckett et le Psychanalyste", he attempts to approach the psychoanalytic aspect in Beckett's works and places it in parallel with Freud's psychoanalysis. “It is a self-analysis through texts, like that of Freud's on dreams, he writes. Only Freud's self-analysis explored the fields of neurosis, while Beckett brings to light the anxieties that afflict the depths, the foundations, of human personality. "
I feel there is a dark mystery here when I reflect on the power of the Beckettian word, as I experienced in translating "Happy days"
Tell us about what this Mystery is for you: Literature in your life and in our time.
Προσπαθώ κι εδώ να βρω μια διαφορετική απάντηση. Μια άλλη διάσταση στο ερώτημα “γιατί γράφω.” Γιατί αφιέρωσα τόσες ατέλειωτες χιλιάδες ώρες μπρος στην γραφομηχανή και μπρος στον υπολογιστή.
Ώρες από την πεπερασμένη μου ζωή, την μετρημένη σε στιγμές ανεπίστρεπτες. Γιατί το έκανα. Ενώ λίγες ανάσες πάνω στο βουνό με τον άνεμο να φυσάει μου ήταν πιο πολύτιμες. Προσπαθώ να βρω μιαν απάντηση που να με δικαιώνει, να με αθωώνει, καταλαβαίνεις, διαφορετικά νιώθω ένοχη απέναντι στον εαυτό μου.
Is it because I have a small readership? Is it because some people, who are worthy of my appreciation, wrote to me or told me that they loved my books or found their souls in them? And what about my soul? I cut it in pieces and distributed it for free - like my "Gratuitous autumns".
This is what I feel today: That I split my soul into pieces and I need an answer to find out if it was worth it. When your voice drowns in the enormity of silence and scorn. When different policies have been trying to kill your soul for years. When at night you are left alone and sad in loneliness. A loneliness that is your disharmony with everything that is happening around you and overcome you.
I have been writing since I can remember myself. When I realized that the world was born inside me even if I was in the deserted island of Lemnos, the island that was to become the golden source of everything I loved in my later years. And now I'm looking for an answer that tells me that all these thousands of hours and the endless anxiety of writing was not a waste of time. That maybe it was "time lost and gained" like Eliot's poetry.
It may have been time "gained". And perhaps we have to see it that way so we can be "vindicated" - and maybe for the vindication of everyone who writes
Yes, I need to see it from that perspective. To see why I sacrificed all these endless hours writing. This is what torments me most this period in my life. Perhaps because of some traumatic event, these traumatic experiences always force us to face ourselves. Because you realize that when you write, you deprive yourself of your loved ones. Or from what you would have experienced because a moment of real life is infinitely more precious. But that is something you can never get back.
And I begin with the fact that one writes because this feels like a necessity. And I say. Writing was primarily an internal need for me. An absolute necessity to realize, every moment, the moment I lived. To transform it into poetry, into beauty. We seek beauty by writing. We may dip our pen in cruelty, violence, relentless pain, but the soul seeks beauty in righteousness, love, harmony. This is why I write. That's why I wrote so passionately and with so much personal deprivation.
You take the raw event be it historical or not, exactly as it was birthed by time, with its blood almost still wet on it, you take it in your hands and try to find on it what is not visible, the tiny details which are actually the most essential, so that you can enlighten it to its utmost depth, to appease it, to complete it both in time and in your soul.
I can say today, that this is the reason why I wrote all I have written. This is the reason I still write. In order to find that which is invisible. To reach the Unspoken, the Concealed.
To reach the very heart of the Mystery. In order to enter into the places forbidden by logic. In places metaphysical like the ones, in “The Angel of Ashes”, to commit the Hubris in order to reach a different truth and to reveal this different truth. And what I give, what I gave to others, to the reader, returns back to me. You can only earn yourself by giving it. Thus, my soul, scattered into pieces becomes a whole, becomes stronger. The Truth that you give away, makes you feel strong. Even if this truth can have many faces. You give your own in order to free yourself. Knowledge frees us. Truth frees us - even if it is only our own version of truth.
At this point in time, and with all the books that I have written, regardless of their fate, in our rejective world, I can now see clearly that. What you give is your real power! Or, what you give, is what you own.
Because a good novel completes any "event" or "part of life" that we have seen with our elliptical vision. That we have experienced with our elliptical senses. It adds and completes it, by giving to it the metaphysical dimensions, and it enlightens its hidden mystery. This procedure enriches the writer. It enriches firstly the one who writes. It enriches me.
That's why I wrote what I wrote, to enrich my soul. To look beyond what is not visible. And maybe that's why we write with our soul and not with our mind.
Would you say the same about theatre?
Το θέατρο είναι ένα διαφορετικό πάθος. Ιερό πάθος. Έγραψα θεατρικά έργα με ιερό πάθος. Κάποτε έλεγα πως ήθελα να είχα γράψει μόνο θέατρο. Όμως δεν παίχτηκαν. Πολύ λίγα παίχτηκαν στην Ελλάδα και λιγότερα στο εξωτερικό. Και παραιτήθηκα. Κάποια από τα λίγα μου, όσα παίχτηκαν, έχουν εκδοθεί σε έναν πρώτο τόμο, και κάποια από εκείνα που δεν παίχτηκαν είναι σε έναν άλλον τόμο. Και λέω, τουλάχιστο αυτά βρήκαν μια “στέγη”. Όμως δεν βλέπω πώς θα μπορούσα να “στεγάσω” και όσα ξέμειναν στα συρτάρια.
Οι δύσκολες περιστάσεις που ζούμε δεν μας επιτρέπουν τέτοιες πολυτέλειες.
But I loved writing for the theatre. Theatrical words run through my veins. Even if my strongest works were not staged. But I certainly don't regret writing my novels, some of which are my favorite. Today I believe that writing my novels I have passed some theatricality within them. Like the delusional words and poetic psychography of the absurd. The small play I had sent to Samuel Beckett belonged to the poetic Theatre of the Absurd. It was the “Glass Box”
The first years in Lemnos and the first steps in literature.
Let's go back to Lemnos, and to the first ones you wrote, to your first contact with writing and with your own writing?
We go back very far. And on very difficult paths. Those were difficult years back then. Hard. And at the same time, they were luminous. But instead, I would rather tell you something else. I had two huge bags in my home's time-chest with the diaries of my life. And every time I felt insecure and desperate throughout life, I didn't know what to do and I was thinking of destroying them. I was even told that there is a shredding machine that easily destroys them. So one day, we were sitting side by side with Angelos Delivorias at an event at the Benaki Museum, and I whispered to him: “I have two bags with my diaries… what should I do? Burn them?"
As he was sitting quietly listening to the speaker, he turned his head and looked at me in fear. "No!" he said loudly, and everyone turned around and looked at him. "No, for God's sake!". "You'll bring them to me so that not even a small piece of paper is lost..."
And I got scared. Many nights I couldn't sleep thinking about what to do now. Because after that, I had decided to destroy them for good. I had also purchased the shredding machine. These are my personal thoughts, I said, my personal moments, and I can't share them. But before I began the process of destruction, I got to read some pages. See what I wrote. And I went crazy. My life! My whole life was there in small suspended scenes in the rain of some stations or in the solitude of a road! I had forgotten all this or they were blurred and uncertain inside my memory, and now these hasty hurried notes were bringing them back, bringing my moments alive with my breath on them. And I fell into new dilemmas. I was thinking of Eliot's verse: "I made this, I have forgotten / And remember!"
And when I started finding endless pages about how I was beginning to write a novel and what things or moments influenced me, I said, oh no! They should not be destroyed. I remembered, how I felt curled up in a corner of Hagia Sophia when I was writing "They City has been taken," or how I climbed to the Seven Arched Gates of Hades when I was writing the "Angel of Ashes".
Και τότε αποφάσισα να ψάξω όλες αυτές τις χιλιάδες σελίδες και να κρατήσω μόνον όσα σχετίζονταν με την συγγραφή των βιβλίων μου. Και κάποια ελάχιστα βιογραφικά, χρήσιμα ίσως για όσους αγάπησαν τα βιβλία μου.
Έναν ολόκληρο χρόνο δούλευα ολοήμερο μεροκάματο. Τις χιλιάδες σελίδες τις πέρασα όλες από τα μάτια μου που πονούσαν πια. Και έγιναν ένα βιβλίο, “Τα Μονοπάτια του Αγγέλου μου, τα φιλντισένια μονοπάτια της ζωής μου”.
I wish all the best for the book's release next year! And let us now dwell on the years in France!
Και αυτή η απάντηση υπάρχει εκεί, στα ημερολόγια. Όπου βριδκόμουν έγραφα, σε τρένα, σε δρόμους, σε σταθμούς. Το θεατρικό μου “Αντιγόνη – Ή νοσταλγία της τραγωδίας” που είναι από τα πιο αγαπημένα μου, το έγραψα στις διαδρομές. Ζητούσα να καταλάβω. Πώς έφυγα ξαφνικά με μια υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης από τον ερημικό θαλασσόβραχο που αγαπούσα, και βρέθηκα κατευθείαν στις αστραφτερές λεωφόρους του Παρισιού. Και τι εσήμαινε για μένα αυτό. Πώς ερχόταν η Λήμνος στα όνειρά μου κάθε νύχτα, αρματωμένη με όλες τις στιγμές της ζωής μου. Ερχόταν το σπίτι μου το παμπάλαιο και με έβρισκε εκεί με τα μπαούλα του ανοιχτά και με τις μνήμες να ρέουν από τους ραγισμένους τοίχους. Από αυτά τα περίεργα όνειρα, ξέρεις, λυτρώθηκα μόνον όταν τα μάζεψα σε ένα βιβλίο που το είχα πει “Νύχτες του φεγγαριού”. Από τα όνειρα του Παρισιού γεννήθηκε το βιβλίο αυτό. Και μέχρι σήμερα λέω πως είναι η πιο κρυστάλλινη γραφή μου “υδάτινη” την είπα. Ίσως μια μέρα μπορέσω να το βγάλω ξανά και αυτό το βιβλίο. Είναι από τα αγαπημένα μου, η παιδική μου ηλικία μέσα από τα όνειρα. Έτσι μεταποιημένη σε εικόνες ποιητικού υπερρεαλισμού.
And what about Elytis in your life?
It was like Beckett but in another dimension. Odysseus Elytis is also in my diaries. I had met him long before, in my youth. He was the one who wrote me a wonderful letter for my first poetic collection "Encounters". I was still living in Lemnos back then. And you know, in those years there were no bookstores on the island and people were still traumatized by the hard years of the German occupation. My heart was shaking like a leaf for that first collection of poetry I had published. At that time, I had just been appointed to the Provincial court of the island as a clerk. What an unforgettable experience. I had gained the position by written exams along with thirteen other children.
But Elytis, Elytis's poetry, came into my life long after I returned from Paris. That period I was feeling the need to "wash away" the existential anxieties of Western intellect. From the Beckettian non-transcendent abyss. From the darkness of philosophical nihilism.
Δυο χρόνια δούλευα πάνω στην ποίηση του Ελύτη. Έγραψα το βιβλίο μου “Οδυσσέας Ελύτης – Ένα όραμα του κόσμου”. Στην ουσία είχα ανάγκη να βρω την δική μου ελληνικότητα, τους υπερβατικούς δρόμους των οραματιστών της Ιωνίας, την μεταφυσική του ελληνικού φωτός. Και η ποίηση του Ελύτη ήταν όλα αυτά, μια μεγάλη ποίηση. Κάθε που τελείωνα ένα κεφάλαιο, πήγαινα να το δει, να μου πει αν είμαι στον δρόμο τον σωστό. Του άρεσε ο λόγος μου, ο τρόπος που έγραφα, που αποσυμβόλιζα τους χρησμούς της ποίησης του. Είχε μόλις πάρει το βραβείο νόμπελ.
Όμως ξέρεις, κι αυτά υπάρχουν με όλες τις λεπτομέρειες στα ημερολόγια που ελπίζω να εκδοθούν φέτος. Ελπίζω, λέω, και αυτό είναι μαζί και ευχή. Γιατί μπορεί και να είναι το πιο ουσιαστικό βιβλίο μου αυτό.
Πώς έρχεται το ποίημα και πώς το πεζό, Μαρία;
My long journey has taught me different things. And I said poetry is not poetry. Poetry is a function of existence. If your soul is of pure poetry, whatever you write is poetry. Perhaps no one can say exactly what poetry is. It remains a profound mystery. It is what sometimes shines in the depths of our soul mysterious and untraceable, to signify the existence of another unseen truth. But I can say that I feel poetry. What was it for me. And here you will allow me to read you a small excerpt from an interview I had given to Dimitris Gionis on Eleutherotypia when my poetic collection "Mystic Passage" was released.
“Με ποίηση ξεκίνησα και ξέρω πως μόνο μέσα από την ποίηση μπορώ να αναζητώ τη διαίσθησή μου για τον κόσμο και για την ύπαρξη. Γιατί σίγουρα η ποίηση δεν είναι λειτουργία λόγου αλλά λειτουργία ύπαρξης. Είναι ένας αδιάκοπα μεταβαλλόμενος τρόπος του “νοείν” και του “υπάρχειν” μέσα στον κόσμο. Είναι η προσωπική σου σχέση μαγείας με τα πράγματα. Είναι αυτό που σε κάνει να υπερβαίνεις την κοσμική σου σύμβαση και να δημιουργείς μια προσωπική όραση. Και προπαντός δεν έχει καμιά σχέση με τον κυνισμό και την έπαρση που κυριαρχούν στην αγορά μας».
Γιατί εκείνο που με ενδιαφέρει είναι να μάθω τι σημαίνει η ασήμαντη εφήμερη ζωή μου μέσα στον κόσμο και ποιο είναι αυτό το μεταφυσικό όνειρο που οδηγεί την ψυχή μου να αναζητά αυτή την άλλη αλήθεια.
Ήταν τότε για πρώτη φορά που είχα κάνει τη σκέψη πως η ποίηση δεν είναι λόγος αλλά λειτουργία ύπαρξης. Και έτσι από βιβλίο σε βιβλίο και από μετερίζι σε μετερίζι, έφτασα σε αυτό που πιστεύω σήμερα.
When you search for what poetry is, it's like searching for the lost sanctuary within you. This lost sanctuary in the depths of our soul might be identical to what poetry really is. In my novel "Moonlight", when my hero asked Monk Thavor what is sacred, he replied, "Your encounter with what transcends you." The moment of illumination, as I said. And perhaps this is the clearest answer to what poetry is.
Όμως πρέπει να σου διαβάσω και ένα άλλο μικρό απόσπασμα για το πώς βλέπω σήμερα την ποίηση που δεν διαφέρει και πολύ από εκείνο το είκοσι χρόνια πριν. Βέβαια στο μεταξύ είχα γράψει και τον Άγγελο της Στάχτης, το μυθιστορήματα που με καθόρισε σαν άνθρωπο.
Λοιπόν το απόσπασμα αυτό είναι από τον συλλογικό τόμο των έντεκα ποιητικών συλλογών μου “Μαζεύω τα υπάρχοντά μου” και είχα γράψει εκεί: “Η ποίηση ήταν πάντα για μένα η πρώτη “ύλη”, η ακατέργαστη, των βιβλίων μου, το μεταφυσικό στοιχείο της όρασής μου. Κι ακόμα ήταν το δομικό υλικό των μυθιστορημάτων μου”.
That is what I believe today. An attitude that came out of an infinite amount of time to experience these subtle hints of the soul. And I believe that neither you nor I are poets and some others who write poems. A poet is one who lives poetry as a primordial experience. Like the woman on the plain of Lemnos that I had met one morning and heard her muttering. And I also write this somewhere else. She was wearing a long black robe as if she had come out of the chorus of an ancient tragedy and was gathering tomatoes and beans in a pan. She was working and muttering. And I approached her to hear what she was saying:
“Τριανταενός ήταν χρονώ κι έλαμπε σαν τον ήλιο
Glowing like the morning star
είμαι η έρμη η μάνα του”
I didn't dare to talk to her. And when I approached her, she didn't even turn to see me. But I stayed close to her to hear what she was saying.
“Τριανταενός ήταν χρονώ ψηλός σαν κυπαρίσσι
διάβηκε και σκοτείνιασαν ο ήλιος και τ” αστέρια
σαν τον αετό που τον χτυπά βαρύ το αστροπελέκι”
Γνήσιο δημοτικό τραγούδι πρωτογενές. Και ήταν η Μάνα. Το σύμβολο της δημοτικής μας ποίησης.
Γι’ αυτό λέω, ποιητής είναι εκείνος που ζει την ποίηση στην πρωτογενή γένεσή της κι ας μην την έχει γράψει ποτέ. Ή πιο πέρα ακόμα: Κι ας μην ξέρει ίσως να την γράψει με λέξεις.
Υπάρχει ο ποιητής του χρωστήρα. Ο ποιητής της θεατρικής σκηνής. Κι ύστερα, ο εμπνευσμένος λιθοξόος δεν είναι ένας ποιητής; Έχω έναν λιθοξόο στον Ιερό Ποταμό, και θυμάμαι ακόμα με πόση ιερότητα δούλευε την πέτρα να της δώσει μορφή, με πόση τρυφερότητα την άγγιζε. Ποιητής είναι εκείνος που “εκχερσώνει” το άμορφο και το μη υπάρχον, το χάος, για να του δώσει μορφή. Να το “διακοσμήσει” με την αρχετυπική έννοια, πάει να πει, να το μεταποιήσει σε “κόσμο” σαν τον στίχο του Εμπεδοκλή: “Και νους επελθών διεκόσμησε χάος”.
Every human being has the right or the gift of being a poet at some of the great moments of his life that I have called moments of illumination or else moments of transcendence.
And I also write in the collective volume: "Today as I now believe that poetry is beyond words, but a function of existence, I say that my clearest poetry is my novel" The Angel of the Ashes ". The eleven collections of poetry only paved the way for my sad Angel. Wandering with him in the asphodel meadows, I learned that poetry is the primordial material of lost memory, the treading of the soul on the abyss”.
Aside from the Angel of Ashes, some of my other novels I could say are poetry in a broader sense. Like the "Sacred River", "With the Storm Lamp", "Moonlight". No, just poetic. Poetry. It's the way they are built on poetic surrealism. And not only my own novels but also other writers I've read and loved.
Historical Fiction and Time
Maria, let's talk about your historical novels, is historical time a finite time or eternally lasting?
Historical time is forever in our consciousness. Only historical events are irrevocable. But the time that surrounds them and brings them into us in an endless flowing memory - collective memory and cellular or personal memory, makes them forever alive. In such a way that every time we discover new elements that illuminate these events, new dimensions of irreversible being, relentless being I would say, which captivated them through time. And I know, you want to ask me if these events are "appointed" - if our lives have been "appointed" from an unsuspecting time.
And if we can change that
No, we can't. In the four years I was writing "The City has been taken", this question had irritated me immensely. I saw all the old prophecies that were spoken a thousand years ago about how and when the empire's capital would fall, and it drove me crazy. One prophecy, a thousand years ago, said that the City would fall when Constantine, son of Helen would be king.
Μια άλλη προφητεία, εξίσου παλιά, έλεγε πως η Πόλη θα πέσει όταν η σελήνη “καίτοι γεμάτη, φανεί λειψή στον δίσκο της”. Αυτή την προφητεία την αναφέρει ο Γενουάτης Nicolo Barbaro που ήταν αυτόπτης μάρτυς. Και ο λαός της Βασιλεύουσας γνώριζε την προφητεία. Έτσι που στην τελευταία πανσέληνο, 26 Μαϊου, Πέμπτη, όταν οι άνθρωποι είδαν να χάνεται τη νύχτα εκείνη η σελήνη, κατάλαβαν πως το τέλος τους ήταν πια “διορισμένο”. Και τίποτα δεν μπορούσε να το ανατρέψει. Γιατί οι προφητείες υπήρχαν. Και επαληθεύτηκαν όλες μία-μία. Και πίστεψαν πια πως ήταν “θέλημα θεού” η Πόλη τους να χαθεί. Αλλά και όσοι στα κατοπινά χρόνια μελέτησαν τις προφητείες και τα σημάδια, τους άπειρους οιωνούς, όσοι μελέτησαν το φως το “καταβαίνον εξ ουρανού” που χάθηκε δύο νύχτες πριν από την Άλωση – ακριβώς την στιγμή που ο Μεχμέτ απελπισμένος πια από αυτό το υπερφυσικό “φως” ετοιμαζόταν “επί την αύριον εγερθήναι και την πολιορκίαν λύσαι”, δηλαδή να τα παρατήσει και να σηκωθεί να φύγει την άλλη μέρα. Λοιπόν, οι κατοπινοί μελετητές ακριβώς αυτό είπαν:
Πως τα γεγονότα ήταν απαρασάλευτα μέσα στον χρόνο.
That is the only way I can answer you. And, no, we can't change that. Because any historical or not event "takes place" in some other dimension of time we are not aware of.
What does the "Angel of Ashes" and "Sacred river" mean to you?
I have said many times that if I had just only written the "Angel of Ashes", it would be enough for me, in the sense that I would have fulfilled my debt to the gift or the burden of writing I was given. I called it the verification of my soul. Today I couldn't write a single page of it. All of those symbols and codes, which were probably the symbols and codes that the soul itself uses to express itself, took me very deep into the paths of the Concealed and the Untrodden. Of the Forbidden. But it is strange how this difficult and mysterious novel, the highly metaphysical with the dark paths of the mist where I had been walking with my sad Angel for two years, was loved by a completely uneven reading audience. I have received letters from highly spiritual individuals but also from ordinary people. People of the daily toil. And yet, it has been a best-seller for a long time! You will probably remember that.
Και στις δύο περιπτώσεις τα γράμματα μιλούσαν για κάτι συγκλονιστικό που έγινε μέσα τους διαβάζοντας το βιβλίο αλλά και για το πώς αυτή η “γεωγραφία του θανάτου”, η στηριγμένη στο δημοτικό τραγούδι, τους βοήθησε να βρουν το δικό τους πρόσωπο.
Κάπως το ίδιο θα έλεγα και για τον Ιερό Ποταμό. Αυτά τα δύο μυθιστορήματα περιέχουν όλα τα άλλα που έγραψα. Είναι οι δρόμοι της ψυχής μου.
Do "Miracles get angry when you don't believe in them" Maria?
Πες στο λουλούδι ν’ ανθίσει! Το λουλούδι θα σε υπακούσει. Και έτσι είναι!”
Ή “πίστεψε στο Αδύνατο! Είναι σαν να προκαλείς το θαύμα!”
Αυτό είναι ποίηση: Να προκαλείς το θαύμα με τη δύναμη του νου σου.
“Τον μεν νουν κινούντα την δε ύλην γενομένην”, είπε ο Αναξαγόρας. “Ο νους που κινεί και η ύλη που γίνεται με την εντολή του”. Σε αυτόν τον λόγο του Αναξαγόρα είχα στηρίξει το βιβλίο μου για την ποίηση του Ελύτη. Γι’ αυτό του είχε αρέσει. “Κάποιος που είδε σωστά την ποίησή μου”, μου είχε γράψει.
"And the abyss rose up to my knees", is poetry, after all, prophetic?
I don't want to put any labels. Simply for me, poetry is both prophetic (such as Elytis's poetry) and metaphysical, (because poetry without some metaphysics does not exist) and erotic - in the archetypal form of love as Elytis's poetry again is. In one of my old poems, I say: "the oracle drips from the cracks of my house" and I like it. But as I said earlier, poetry is not only words.
When my child was six years old and was in elementary school, he used to accentuate the words he wrote very high. And the teacher scolded him. Why do you set the tone so high? he asked him. But he continued to set the tone too high above the word. Why do you set the tone so high? I asked him too. And he gladly replied, "I dip it firstly in the moon!"
Once again, he was two and a half years old. And I note here that every child lives in a similar happiness of poetry, that is at the same time the power of imagination, the paradise of childhood. One morning he woke up and stood behind the crib and said to me, Quick! Give me the train! I take him one of his train toys. No! he says impatiently, give me the train! I give him another bigger train that was in his toys. But he didn't want that either. "The train, I tell you, the real train!" And I didn't know what to do. I noticed a matchbox that was there in a corner, glued to various other little boxes and I give it to him. His eyes were shining! This is the train! He says happily! And I was thinking about how he had traveled in his toddler dreams with his own creation.
Θέλω να πω πως η ποίηση είναι ποιητικές στιγμές που τις ζει, που τις έχει ζήσει ο κάθε άνθρωπος. Γι’ αυτό και, όπως είπα, δεν χρειάζονται ετικέτες. “Poetry’s poetry”, όπως είπε ο Tenessee, και έχει άπειρες εκδοχές έκφρασης αυτό.
Από κάποιες τέτοιες στιγμές γεννήθηκε το βιβλίο μου “Γράμμα στο γιο μου κι ένα Άστρο”, που ήταν ραδιοφωνικές εκπομπές – χρόνια πριν, όταν ο Καμπανέλλης ήταν διευθυντής στο κρατικό Ραδιόφωνο, και έχω μισό σεντούκι γράμματα και μέχρι σήμερα λαβαίνω. Γιατί κάποια βιβλία δεν τα αγγίζει ο χρόνος.
New books
"Thirst burns me and I am lost," could we say it's a novel about the crisis? About the existential crisis?
It is about the social crisis as well as the economic one. Whatever the crisis, first it is cultural and spiritual, a crisis of values, then becomes a social and an economic one and finally, an existential crisis that destroys. For some people, it becomes a crisis of consciousness. For others depression and self-destruction. For others, it turns into a force of awakening - as compensation. That's why you see a bloom in cultural events in times of crisis.
My novel "Thirst burns me and I am lost" is not just a novel about the crisis. It came out of experiencing the crisis. It was born out of the need to write what I have lived through all these difficult years of sad absurdity that has brought our country into humiliation. The misery of the everyday citizen. Is this something that we can't accept? It definitely hurts. But that was something real, something that we have all witnessed. The hero Constantine, in the Angel of Ashes, fought for the "humiliation of his death". And in some fleeting moments what goes through my mind is this: how prophetic it was.
When I started writing "Thirst burns me and I am lost", my mind was overwhelmed by images of desolation, people wandering hungry and homeless, nightmarish padlocks blocking the doors of once-thriving businesses in Athens, that was blooming not so long ago, empty streets that seemed hostile with darkness covering the traces of human wretchedness.
In this novel, I was not interested in the metaphysics of life or the pain of existential questions, but only this ruthless daily life in the sense of devastation in all levels of a silent and almost collective tragedy. And what I wanted was to portray man at the time of his defeat. But I didn't want the novel to linger only at the aspect of devastation. That's why its basic structure is love. Love as a sacrifice and as a ritual of existence, as betrayal even when people cannot bear it. Or as a deep sanctuary, when it initiates the soul to comprehend beauty.
I let the characters of the novel walk the streets of destiny alone. A destiny that was also shared by the place they lived in. Basically the novel was conceived from a specific image. On a cold night, I was in downtown Athens and saw a man sleeping in front of a padlocked door. The roads were deserted. Desolate. And that was nightmarish. When my friend who was with me offered him a bag with some biscuits, the man jumped over and grabbed it and then plunged into his own oblivion again.
Στο μυθιστόρημα αυτό ήθελα να αποδείξω το πώς ο χρόνος, η στιγμή, αιχμαλωτίζει τη ζωή μας και μας οδηγεί ανύποπτους σε καταστάσεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε.
Κάπως έτσι. “Πλασμένο από τα ακατέργαστα υλικά της οργής και του έρωτα, το μυθιστόρημα περπατάει στις ερεβώδεις, φροϋδικές διαδρομές: από την Ψυχή προς την Ψυχή”, έγραψα.
And what about your latest novel "Interview with the swamp ghost"? Tell us how this particular book was born and whether or not the birthplace exists inside the work of a writer?
Αυτό είναι το πιο τρυφερό μου μυθιστόρημα, το πιο ευάλωτο μεταφυσικά, το πιο κοντά στην αλήθεια την άλλη, την αθέατη, στην γνώση την άλλη, που διαλύει το σκοτάδι και σε κάνει να νιώθεις δυνατός.
Στηρίζεται πάνω σε μια ιστορία πέρα για πέρα αληθινή και μαζί φανταστική, όπως η ίδια η ζωή. Μιλά για το σκοτεινό μυστήριο του θανάτου και για τα ανεξιχνίαστα της ζωής, έτσι που να μπορέσει μονάχος ο αναγνώστης να περπατήσει τα μονοπάτια της ομίχλης και να βγει δυνατός. Μονάχος να φτάσει στη θέαση του Σμαράγδινου Φωτός και να φωτίσει την ψυχή του.
Δεν θέλω να σου πω τίποτε άλλο. Μόνο πως το νεανικό αυτό μυθιστόρημα είναι το πιο αγαπημένο μου. Είναι το μικρό μου κεχριμπάρι και βγήκε κατακόρυφα μέσα από την ψυχή μου.
As for the birthplace in my books, I will say this: It was the reason that all my historical novels were written. "Maroula of Lemnos", "Doxanio", "Nicephorus Fokas", "The Wooden Wall", even though it talks about Athens and Sparta, it brings Lemnos in all its pages, because that is where my main character is from, taken slave as a child and because in Herodotus' texts, I had found a passage, that a historical person who was a brave warrior in the battle of Salamis and played an important role, Andidorus, came from Lemnos. As for the novel "The City has been taken", I will only say this: if there were not for the golden landscapes of Lemnos in my mind, it would be impossible to finish it. That is the only place I could find peace of mind.
Could you tell us what you are writing now?
Πέρασα αυτή την υποστασιακή θα την έλεγα κρίση για το εάν ήταν χαμένες ή κερδισμένες οι χιλιάδες ώρες μου μέσα στην αγωνία της γραφής. Τα είπαμε αυτά. Θα δούμε τι θα φέρει το αύριο.
Μπορεί να ετοιμαστούν τα ημερολόγια για την έκδοση.
Επίσης, έχω γράψει και ένα μικρό βιβλίο με παραμύθια Το παραμύθι είναι σαν την ποίηση. Ένας μαγικός υπερρεαλισμός που σε ταξιδεύει σε καινούριες οράσεις. Το παιδί και η ποίηση έχουν μια ίδια αθωότητα. Μια ίδια υπερρεαλιστική καθαρότητα.
The crisis and our age
Maria, are we our homes? What is it that we have found in the crisis and what is it that we have lost forever?
We are our homes. And I'm not talking about other people. I'm talking about me. And it takes a lot of effort to tell you how I feel about it and how I put it into so many of my books. How organic it is, how metaphysical even, how existential. First of all, I love my special little
place, golden Lemnos, which initiated me to the secrets of its orphic landscapes. And in this love is contained the love of the place in general. In the Wooden Wall, which took an incredible toll on me, as I had to read all the philosophy of ancient life, to understand why Spartans achieved so many great things due to their beliefs and why the Athenians were also great even though their beliefs were different, and why those "few" managed to defeat the myriads, so I wrote this arduous novel about our home. The one we are selling out today, without remorse. We are abusing it. I wanted to portray how sacred the place was for the ancient Greek. Like Aeschylus, who when asked what he would like to be inscribed on his tombstone he said: That I fought in the battle of Marathon!
That was the most important thing for him.
As for what we found in the crisis and what was lost, I need to believe that our country will be reborn. I do not know how. Maybe with its own primordial powers. After the crisis that each of us has experienced through a personal ordeal, something good will be born. Because no matter how much we lost, I think we've found a genuine piece of ourselves, through our own shared pain, the awareness that we have to become a little better, as I said, a little wiser. To stand a little above the demand and the anger.
A question I usually save for last: what do you consider bravery and revolutionary today?
Bravery is to hope for the good that you are expecting. This "good" that the place may bring with its own, as I said, primordial powers. And don't ask me to explain this to you. And the revolutionary thing is to be able to stand up and speak against those with the intention to diminish your life. A "word" that is your silence or your poetry or any of your creative work, so that it becomes homologus to the Good you believe in. So that this Good can be freed.
Thank you, Eleni, for the beautiful discussion we had.
And I thank you, Maria, for our travels and our pilgrimage to the Saint, for our friendship that lasts, with all my heart!
Posted in FRACTAL online magazine on January 15, 2015
Η Ελένη Γκίκα είναι ποιήτρια και δημοσιογράφος