«Η ζωή μας είναι χτισμένη πάνω σε ερείπια»
Γιατί επιλέξατε έναν τίτλο που παραπέμπει σ’ ένα ευτυχές γεγονός,
ενώ η ιστορία σας είναι τόσο τραγική;
Όταν αρχίζεις με ένα ευτυχισμένο γεγονός, όπως στην Επέτειο των Ρόδων, δείχνεις πόσο αθώος είναι κανείς μπρος στη συμφορά που τον περιμένει. Και έχεις αυτόματα μια ανατροπή της ζωής του. Βλέπετε, τα δημοτικά τραγούδια αρχίζουν σχεδόν πάντα με τη χαρά της ζωής, με την ευτυχισμένη στιγμή, και προχωρούν ακάθεκτα στο δραματικό στοιχείο, στο τραγικό ακόμα.
Το τραγικό στοιχείο έχει μέσα του την αθωότητα. Ο αθώος που συναντά στο δρόμο του τη μοίρα και πρέπει να αναμετρηθεί μαζί της. Κι από τη στιγμή της αναμέτρησης, αρχίζει και η δοκιμασία. Η συνειδησιακή ανάβαση στο πρόσωπο.
Η ηρωίδα μου λέει πως η δοκιμασία της την ολοκλήρωσε σαν άνθρωπο, λέει ακόμα πως πριν απ’ αυτήν ήταν πρόσωπο ελλιπές.
Στο κάτω κάτω, αυτή είναι η αυτογνωσία. Και δεν την κερδίζει κανείς χωρίς βασανισμό.
Η πρωταγωνίστριά σας, η Ίριδα, επιστρέφει στο πατρικό της σπί-
τι, στα αγαπημένα πρόσωπα που έφυγαν. Έχουμε ανάγκη να επι-
στρέψουμε στους αγαπημένους μας νεκρούς;
Εξαρτάται πόσο ανοιχτός είναι κανείς σ’ αυτό τον χώρο, πόσο έχει ασκήσει την ψυχή του ώστε να σπάζει νοητά το φράγμα της ύλης και να επικοινωνεί με τους αγαπημένους του νεκρούς. Τα όνειρα είναι οι μεταφυσικοί μας πλοηγοί που μας οδηγούν στα αγαπημένα πρόσωπα που χάσαμε. Προσωπικά, πιστεύω πως κι αυτό θέλει μια ιδιαίτερη άσκηση. Γιατί η γνώση αυτή είναι μόνον εμπειρική. Δηλαδή, από την προσωπική σου εμπειρία πιστεύεις ή δεν πιστεύεις. Όπως θα έχετε δει, το μεγαλύτερο μέρος της μεταφυσικής στα μυθιστορήματά μου, το στηρίζω στα όνειρα. Σ’ αυτή την ανεξερεύνητη διάσταση της ψυχής μας. Και πάντα μιλώ από προσωπική εμπειρία. Γι’ αυτό και οι αναγνώστες μου, όσοι με διαβάζουν, βρίσκουν
πτυχές τυλιγμένες την ομίχλη της δικής τους ψυχής.
Πιστεύετε κι εσείς ότι στην ευτυχία δεν έχουμε καιρό να ψάξουμε
μέσα μας; Μόνος δρόμος είναι ο πόνος;
Η ευτυχία είναι ένας θρίαμβος του πραγματικού. Ζούμε μέσα στο πραγματικό και το υμνούμε με τη χαρά μας. Όμως το πραγματικό είναι φτωχό. Συρρικνώνει την ψυχή γιατί τ στρέφει στην υλικότητα. Και επειδή σχεδόν πάντα η ευτυχία είναι ταυτόχρονα και αγωνία από μόνο το γεγονός ότι περνά και χάνεται τόσο γρήγορα, δεν θέλουμε, από άμυνα, να διαθέσουμε τον χρόνο της ευτυχίας παρά μόνο για να τη βιώσουμε
ολοκληρωτικά. Όμως αν το δούμε από την άλλη όψη, αυτό που αφήνει πίσω της η ευτυχία είναι η μοναξιά και ο πόνος. Σχεδόν πάντα. Η τέφρα του χρόνου.
Ναι, πιστεύω πως ο πόνος μάς οδηγεί στα μονοπάτια της ψυχής μας, στην ωριμότητα. Στην αυτοσυνείδηση. Φτάνει ο πόνος να βγει σε ξέφωτο, να μας πλουτίσει – όπως έγινε με την ηρωίδα μου.
Γιατί οδηγήσατε την ηρωίδα σας να αγκαλιάσει την άβυσσο και
να μην την αποχωριστεί; Γιατί δεν της δώσατε μια δεύτερη ευ-
καιρία;
Η δεύτερη ευκαιρία υπάρχει. Απλά, αφήνω να τη φανταστεί ή να τη συμπληρώσει ο αναγνώστης. Εκείνο που με ενδιέφερε ήταν να δώσω αυτές τις πολύ ευαίσθητες πτυχές της γυναικείας φύσης, ουσιαστικά να τη φέρω αντιμέτωπη με τη φύση της.
Χάνοντας το παιδί της, έμαθε τη λέξη «άβυσσος» και τη λέξη αίμα. Τις γνωρίζουμε τις λέξεις; Νομίζω πως όχι. Μόνον όταν τις βιώσουμε με μια προσωπική οδύνη, τις κατακτάμε. Εγώ βίωσα τη λέξη «άβυσσο», όταν έγραφα το δοκίμιό μου για το έργο του Μπέκετ. Όσο κι αν φανεί παράξενο. Αυτή η κύκλια, η ημικύκλια εικόνα της αβύσσου δεν ήταν μόνο ένα σχήμα,
αλλά μια βιωμένη περιοχή του εαυτού μου.
Τι μπορούμε να χτίσουμε πάνω στα ερείπια του παρελθόντος; Από
πού θα αντλήσουμε δύναμη;
Μα η ζωή μας πάνω σε ερείπια είναι κτισμένη. Και δεν μιλώ μόνο για την προσωπική μας διαδρομή, αλλά για τη ζωή στο σύνολό της. Τι αφήσαμε πίσω μας, εμείς και οι πατεράδες μας; Πολέμους και ερείπια. Και αυτό ζούμε και σήμερα, σωροί ερειπίων, να πεθαίνουν μπρος στα μάτια μας οι χώρες.
Όμως ο άνθρωπος είναι πλασμένος να αντλεί τη δύναμη όχι μόνο μέσα από τα ερείπια, αλλά και μέσα από τον χαμό του.
Αναπλάθεται, αναγεννιέται. Ας το ευχηθούμε.
Δεν θα είναι καταστροφικό για τη ζωή μας, τα όνειρά μας, αν πι-
στέψουμε ότι καθετί είναι διορισμένο από έναν ανύποπτο χρόνο;
Ο Ιώβ υμνεί τον Θεό, ωστόσο οι ψαλμοί του έχουν μια βαθιά υπαρξιακή οδύνη, μια αμφισβήτηση. Κι αυτό σημαίνει πως κι αν ακόμα πιστεύεις πως το καθετί είναι διορισμένο από έναν ανύποπτο χρόνο, δεν παύεις ταυτόχρονα και να το αμφισβητείς. Εκεί είναι και η πηγή της αγωνίας μας.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αγγελιοφόρος της Θεσσαλονίκης, στις
26 Απριλίου 2003, με τίτλο «Η ζωή μας είναι χτισμένη πάνω σε ερεί-
πια»
Τη συνέντευξη πήρε ο δημοσιογράφος και ποιητής Αστέριος Λουκάς