Κάποια πλάσματα γεννιούνται ευλογημένα. Γεννιούνται με τη σφραγίδα της δωρεάς στο μέτωπό τους. Κάποια από αυτά το συνειδητοποιούν και με αγρυπνία της ψυχής το καλλιεργούν. Και ό,τι κάνουν είναι κι αυτό ευλογημένο. Γιατί διαισθάνονται την θεϊκή πνοή στην ψυχή τους και την δωρεά της μεγάλης γνώσης στο πνεύμα τους.
Η Ζωή Σαμαρά ανήκει σε αυτά τα ευλογημένα πλάσματα. Μέσα από την σεμνότητα της ζωής της, που είναι μαζί ταπεινότητα για τον εφήμερο βίο μας αλλά και αυτογνωσία της αξίας που της δωρίθηκε, αποκαλύπτεται ένας άνθρωπος που βιώνει τα μεγάλα φιλοσοφικά οράματα, από τον μεταφυσικό Αριστοτέλη μέχρι τον σπουδαίο Γάλλο φιλόσοφο και θεωρητικό της ποίησης Γκαστόν Μπασλάρ, για να φτάσει στη γνώση του ορφικού Άδυτου που είναι η προσωπική της βίωση του κόσμου και της ύπαρξης. Γι’ αυτό και ο λόγος της δονείται από αρχετυπικές προσεγγίσεις της υπαρξιακής αλήθειας για τον άνθρωπο και το πεπρωμένο του.
Πώς την γνώρισα. Ταμένη κι εγώ να αναζητώ τις ποιητικές περιπλανήσεις του Μπασλάρ και του ορφικού λόγου, μια μέρα, σε ένα συνέδριο, άκουσα μια ομιλία της. Μιλούσε σαν σε αναλόγιο με τον εξίσου φωτισμένο Μαργαρίτη Σαμαρά, τον γιο της. Και μαγεύτηκα. Πρώτη φορά στη ζωή μου είχα αισθανθεί μια τόσο δυνατή συγκίνηση από μια ομιλία, διπλή ομιλία, γιατί στα ίδια επίπεδα και βάθη ήταν και η ομιλία του Μαργαρίτη. Ένας λόγος ποιητικός, βαθιά φιλοσοφικός, αυτογνωσιακός, κάτι σαν ορφικό τραγούδι, λόγος που ξάνοιγε στην ψυχή σου κοσμογονικές προσεγγίσεις για τη μοίρα, την πονεμένη μοίρα της ανθρώπινης ιστορίας πάνω στη γη.
Και ζήτησα να την γνωρίσω.
Καμιά φορά αισθάνεσαι ευγνώμων που ανάμεσα στα άπειρα δεινά που σωρεύει η εμπειρία του βίου μας, σου δίδονται και κάποιες φωτεινές στιγμές σαν δωρεές.
Έτσι έμοιαζε η γνωριμία μου εκείνη.
Κι από κει και πέρα, διάβασα την ποίησή της, τα φιλοσοφικά της δοκίμια, τις πανεπιστημιακές εργασίες της, όσες βρήκα, παρακολουθούσα τις έξοχες συνεργασίες της στο Βήμα. Κάθε φορά που διάβαζα ή άκουγα τον εξαίσιο λόγο της, τον μοναδικό σε ποιητική ευαισθησία και συνάμα σε φιλοσοφική δύναμη, αισθανόμουν ευγνώμων.
Ο Ηράκλειτος είπε «του δε λόγου δ’ εόντος κοινού”. Πάει να πει, εκείνο που κάποιος μπορεί να σκεφτεί ή να πει ανήκει σε όλους. Είναι «κοινό».
Και με αυτή την οπτική, μέσα βαθιά μου αισθανόμουν πως ο λόγος της αυτός ανήκει στον καθένα. Ανήκει και σε μένα, αφού ανοίγει μέσα μου δρόμους απάτητους να διευρύνω την ψυχή μου. Γιατί, πιστεύω, αυτό είναι και το ουσιώδες μιας ποιητικής ή φιλοσοφικής διαίσθησης. Σε βοηθά να διευρύνεις την ψυχή σου. Την αισθαντικότητά σου. Την αντίληψή σου για το πεπρωμένο της ζωής σου.
Γι’ αυτό ονόμασα τα πλάσματα αυτά ευλογημένα. Υπάρχουν για τους άλλους. Εκείνο που η δική τους διάνοια πόνεσε για να γεννήσει, το προσφέρουν στον άλλον για να μεγαλύνει το πνεύμα του και την ψυχή του.
Θα μείνω στη λέξη «πόνεσε».
Καμιά πνευματική δημιουργία δεν είναι ανώδυνη. Ο άνθρωπος που βιώνει τον κόσμο στην πνευματική του σύσταση, γνωρίζει πως το τίμημα είναι ο πόνος. Γι’ αυτό και τα ξεχωριστά αυτά άτομα είναι εύθραυστα και ευάλωτα. Άτομα που ζουν την τραγωδία της ιστορίας.
«Οι μάνες στη Βυρητό θρηνούν – γράφει η Ζωή Σαμαρά
Τα παιδιά στη Χάιφα κλαίνε
Μη μαδάτε τις μαργαρίτες
μην πατάτε το πράσινο
Μόλις θάψανε οι μάνες τα παιδιά στη Βυρητό»
Στίχοι που θα μπορούσαν να είναι σημερινοί με τις μάνες της Γάζας να θάβουν τα παιδιά τους. Γιατί ο ποιητής βιώνει τα γεγονότα σε ένα δικό του χρόνο, τα μεταποιεί σε ποίηση που ξεπερνά τον χρόνο. Και η Ζωή Σαμαρά είναι μια ποιήτρια που, σε μια παράλληλο της υψηλής πανεπιστημιακής της παιδείας, βιώνει τα γεγονότα του καιρού μας έτσι όπως τα γεννά ο χρόνος του αίματος.
Άλλωστε, αυτή είναι η αληθινή ποίηση.
Και οι παρακάτω στίχοι το αποδεικνύουν:
Να μπορούσες με το Λόγο να σταματούσες την Οδύνη
Μίλησαν πρώτα οι ρουκέτες
Τα παιδιά στη Βυρητό δεν πονούν πια
Τι θα γίνει; Με ρωτούσες όλη μέρα
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα θα μου γράφεις και ένα ποίημα
Κάθε χρόνο θα ξαναζείς όχι τον πόνο που με γέννησες
Μα τη μετάβασή μου στα σύννεφα του Νότου
Πάψε
να κλαις
να πεθαίνεις
να γράφεις
Ο πόνος ήτανε κραυγή πριν γίνει δάκρυ
Ο πόνος ήτανε ζωή πριν γίνει άνεμος
Ο πόνος ήτανε λόγος πριν γίνει γραφή.
Και παρακάτω:
Αδιαφορία πέρα από τις λέξεις
Τα παιδιά θα σιγήσουν πριν από τις σφαίρες.
Νομίζω πως τίποτα άλλο δεν χρειάζεται να πω για τον άνθρωπο που βιώνει με μια τέτοια αισθαντικότητα την τραγωδία της ύπαρξης, παρά μόνο πως είναι μια γνήσια, μια αληθινή ποιήτρια.
Τα παραπάνω αποσπάσματα είναι από ένα εκτενές ποίημα, που το θεωρώ συγκλονιστικό, με τίτλο: «Λεξίδια ή Τα λόγια περίσσεψαν».
Και θα παραθέσω άλλο ένα μικρό απόσπασμα από την ποιητική της συλλογή: «Το πέρασμα της Ευρυδίκης»:
Στην πολιτεία των σκιών
Πώς μπόρεσε ν’ ανέβει το βουνό
Πώς έπινε σταλιά σταλιά το χρόνο που κυλούσε
Προς τα επάνω
Ρυάκι από λάβα η ώρα που περνά
Φίδια οι στιγμές τη ζώσανε για να μη φύγει
Οι μέρες νύχτες να συσκοτίζουν την ανάβαση
Στην πολιτεία των σκιών
Πόσο αντέχει άραγε
Ένας νεκρός
Ηχώ ΙΙ
Με κάλεσες
Έτρεξα στην άλλη ακρογιαλιά
Να γίνω λουλούδι στην άκρη του γκρεμού
Να γίνω κοχύλι στην άμμο
Να γίνω κύμα μελωδία χρώμα
Σε κάλεσα
Δεν ήρθες στην άλλη ακρογιαλιά
Ήσουνα λουλούδι στην άκρη της γης
Ήσουνα κοχύλι φωτεινό στον ουρανό
Ήσουνα κύμα μελωδία χρώμα
Πλάι στον Τιτάνα Ωκεανό
Πήρα μολύβι αόρατο
Ζωγράφισα στο κορμί του σύμπαντος
Τα λόγια μου
Πριν τελειώσω, θέλω να πω δυο λόγια για τη Ζωή Σαμαρά ως πανεπιστημιακή καθηγήτρια.
Δεν θα ήξερα ποτέ πόσο τη λάτρεψαν οι φοιτητές της. Πόσο την αγάπησαν οι συνάδελφοί της. Και ούτε θα ήξερα τι πρόσφερε η ίδια. Πόση ψυχή, πόσο άδυτο ψυχής.
Σχεδόν δεν την γνώριζα ακόμα, όταν έλαβα μια πρόσκληση από το πανεπιστημιακό τμήμα του Αριστοτέλειου όπου ήταν καθηγήτρια, να πάω για μια συνάντηση με τους φοιτητές της – συνομιλία μαζί τους για ένα έργο μου που το είχε διδάξει.
Και εκεί την γνώρισα πραγματικά. Μέσα από την αγάπη των φοιτητών της. Ήταν αγάπη και θαυμασμός μαζί και σεβασμός, ένα είδος πνευματικής λατρείας. Και μπορούσα να καταλάβω το γιατί. Εκείνη είχε διαπλάσει το πνεύμα τους, είχε εμφυσήσει στην ψυχή τους την αγάπη όχι μόνο για τα θεατρικά δρώμενα αλλά για καθετί που καταξιώνει τον άνθρωπο και του δίνει μια ξεχωριστή ποιότητα αντίληψης.
Και, πάνω απ’ όλα, τους ενέπνεε. Το να εμπνέει ένας δάσκαλος τους μαθητές του, είναι θεϊκό δώρο. Κι εκείνη το χάριζε γενναιόδωρα.
Πιστεύω πως αυτό που την ξεχωρίζει ως άνθρωπο και ως καταξιωμένη ποιήτρια, ως πανεπιστημιακή δασκάλα και ως φιλόσοφο συγγραφέα σπουδαίων, διεθνούς αναγνώρισης συγγραμμάτων, είναι αυτή η θεϊκή πνοή που την διακατέχει, αλλά και η γενναιοδωρία της ψυχής της.
Ζωή Σαμαρά, η ποιήτρια, η καθηγήτρια, ο άνθρωπος.