Από τις εκδόσεις Πατάκη, πριν δύο μήνες, τον Φεβρουάριο του 2018, κυκλοφόρησε σε επανέκδοση και με χαρακτηριστικό, επιβλητικό και υποβλητικό εξώφυλλο που παραπέμπει αυτομάτως στην περίφημη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, το έξοχο ιστορικό μυθιστόρημα με τίτλο Το ξύλινο τείχος, της καταξιωμένης συγγραφέως Μαρίας Λαμπαδαρίδου Πόθου.

Όταν κυκλοφόρησε η πρώτη έκδοση του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, ήταν μια επιπλέον αποκάλυψη των δυνατοτήτων της συγγραφέως όσον αφορά την εντρύφηση στα ιστορικά γεγονότα, την επιλογή και τη σφαιρική αντιμετώπιση και ανάδειξη του ουσιώδους μέσα από το πλήθος των σημαντικών ιστορικών δρώμενων και δεδομένων.

Με το Ξύλινο τείχος της, η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου, μετά την εμπειρία που είχε αποκτήσει από τον άθλο του Πήραν την Πόλη, πήραν την…, το συναρπαστικό εκείνο έργο, κάνει ένα τεράστιο άλμα προς το μακρινό παρελθόν του Ελληνισμού, ίσαμε που συναντάει την Ελλάδα και κυρίως την Αθήνα της ταραγμένης εποχής των Περσικών πολέμων, των αμυντικών, στην πραγματικότητα πολέμων, κάνοντας μια απόπειρα εξιχνίασης των ιστορικών πραγμάτων και των πολεμικών γεγονότων, σε μια μακρά και δύσκολη, γνωστή-άγνωστη ιστορική περίοδο και κατάφερε να δώσει ανάγλυφη την εικόνα της χώρας όταν η Σπάρτη και η Αθήνα διεκδικούσαν την ηγεμονία όλης της Ελλάδας, για λογαριασμό της η καθεμία, όντας πόλεις-κράτη.

Δεν είναι διόλου τυχαίος ο τίτλος του μυθιστορήματος Ξύλινο τείχος, γιατί και η συγγραφέας δεν εννοεί τα «ξύλινα τείχη», αλλά το ψυχικό σθένος και τον πατριωτισμό των Πανελλήνων. Δεν ήταν τα τείχη, αλλά το δίκιο, το σθένος, ο ηρωισμός, ο δίκαιος αγώνας των Ελλήνων για τα ιερά και τα όσια, για τα πάτρια εδάφη, αυτά ήταν που τους έδωσαν τη νίκη.

Χάρη στην εποπτεία που έχει στο συγκεκριμένο ιστορικό γίγνεσθαι και στον τρόπο με τον

οποίο χειρίζεται το ιστορικό υλικό, η συγγραφέας κατάφερε και μετάπλασε

μυθιστορηματικά τα ιστορικά δεδομένα, μέσα από τη δράση ηρώων που είναι ή θα μπορούσε να

είναι συγκεκριμένα πρόσωπα.

Σύμφωνα με την ερμηνεία την οποία έδωσε ο Θεμιστοκλής στον χρησμό του θεού Απόλλωνα, «ξύλινα τείχη» ήταν τα πλοία. Και ευτυχώς που επικράτησε η γνώμη του Αθηναίου στρατηγού με το περίφημο «πάταξον μεν, άκουσον δε» που αντέταξε στον ισχυρογνώμονα Σπαρτιάτη ναύαρχο Ευρυβιάδη, και δεν κλείστηκαν στα ξύλινα τείχη της Ακρόπολης, αλλά παρέσυραν τους Πέρσες στον κόλπο της Σαλαμίνας, όπου και έγινε η μεγάλη, η περιώνυμη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, που σήμανε και το τέλος των αμυντικών πολέμων και έκρινε την τύχη όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και όλης της Ευρώπης.

Για πολλοστή φορά, ο υπέρ πάντων ιερός αγώνας των Ελλήνων δικαιώθηκε. Οι Έλληνες αμυνόμενοι «την των χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν» κι απέδειξαν πως οι Πέρσες, παρά την υπεροχή των όπλων και τον πλούτο που διέθεταν, δεν ήταν αήττητοι. Η συντριβή του περσικού στόλου και η άτακτη φυγή του υπερόπτη Ξέρξη ταπεινωμένου και πανικόβλητου, με τα απομεινάρια του πάνοπλου στόλου του, ήταν ουσιαστικά και η αρχή του τέλους της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών και στην Ασία.

Σ’ αυτό το ιστορικό πλαίσιο αναπτύσσεται η μυθιστορία και κορυφώνεται στη μεγάλη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Χάρη στην εποπτεία που έχει στο συγκεκριμένο ιστορικό γίγνεσθαι και στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται το ιστορικό υλικό, η συγγραφέας κατάφερε και μετάπλασε μυθιστορηματικά τα ιστορικά δεδομένα, μέσα από τη δράση ηρώων που είναι ή θα μπορούσε να είναι συγκεκριμένα πρόσωπα. Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο και χρόνο ενεστώτα, με ζωντανό, διορατικό λόγο. Τα γεγονότα ξετυλίγονται μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, η περιπέτεια του ανθρώπου εκείνης της μακρινής ιστορικής πραγματικότητας προβάλλει ανάγλυφη, «ακυρώνει τον χρόνο και γίνεται περιπέτεια του σημερινού ανθρώπου πάνω στην ίδια γη».

Η σύγχρονη εποχή έχει αποδείξει και συνεχώς αποδεικνύει πόσο και πώς το ένα μετά το άλλο διαδέχονται άλληλα παρόμοια ιστορικά γεγονότα και πόσοι ισχυροί, πανίσχυροι «αυτοκράτορες» είχαν απρόβλεπτα εξευτελιστικό τέλος.

Τα μυθιστορηματικά πρόσωπα, τόσο στην όποια προσωπική τους ζωή όσο και, κυρίως, μέσα από τη δράση, βγαίνουν ατόφιοι, αδροί, ολοκληρωμένοι χαρακτήρες με σαφείς και συγκεκριμένους ρόλους. Τα μυθιστορηματικά δρώμενα συμπορεύονται και συμπλέουν με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα σε μια ρωμαλέα ιστόρηση που έχει έντονα τα στοιχεία της γραφής της εμπνευσμένης, καταξιωμένης συγγραφέως ως δόκιμης ποιήτριας, πεζογράφου και δοκιμιογράφου. Όπως η κατοχή και η κυριαρχία της γλώσσας, η ευχέρεια στη χρήση λέξεων από όλα τα στάδια της εξελικτικής της πορείας, η ευρηματικότητα, η ιδιοτυπία, η ένταξη σπάνιων και άγνωστων ελληνικών λέξεων, η ποίηση εξάλλου που χαρακτηρίζει τη γραφή της, η χρήση παραθεμάτων από αρχαίους συγγραφείς, το απρόοπτο και ο λυρισμός, είναι τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της απελευθερωμένης γραφής της.

Η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου συνδέει, σχεδόν πάντα, τα ιστορικά της έργα με την ιδιαίτερη πατρίδα της, την πανέμορφη, τη μοναδική νήσο Λήμνο και εστιάζει σημαντικό μέρος της δράσης σε πρόσωπα από τη Λήμνο. Και στο συγκεκριμένο έργο της ο κεντρικός μυθιστορηματικός ήρωας και αφηγητής είναι ο Αλκαμένης, ένα γενναίο αρχοντόπουλο από τη Λήμνο, εφοδιασμένος με σωστή αγωγή και παιδεία.

Ο νεαρός Αλκαμένης, μετά το ξεκλήρισμα της οικογένειάς του από τους Πέρσες, βρέθηκε είλωτας στη Σπάρτη, δούλος του άρχοντα Αριστόδημου. Ο πιστός δούλος, ακολουθεί παντού τον κύριό του. Ακόμα κι όταν ο Αριστόδημος τυφλώθηκε στη μάχη και ενώ οι συμπολεμιστές του τον περιφρονούν ως «τρέσα», δειλό, γιατί δεν πέθανε πολεμώντας τυφλός, ο συνειδητοποιημένος ήρωας δεν τον εγκαταλείπει ίσαμε το τέλος της περιπέτειάς τους.

Ο Αλκαμένης, με αμφίδρομες διαδρομές στις καταπακτές της μνήμης, αναπολεί την περασμένη του ζωή και περιγράφει την περιπετειώδη πορεία του, συνδυασμένη με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής εκείνης και την τραγωδία του Αριστόδημου. Και με τον τρόπο αυτό δίνει μια εικόνα της ζωής στον ελλαδικό χώρο πριν, κατά και μετά την επέλαση των Περσών, ίσαμε τη μεγάλη ναυμαχία, επισημαίνοντας και εξαίροντας την αυστηρή και ανώτερη κατά την εκτίμησή του σπαρτιατική αγωγή σε αντίθεση με την αθηναϊκή.

Όπως όλοι οι δωρισμένοι του θανάτου ήρωες, «σέρνοντας πίσω του μια λουρίδα Άδη», ο Αλκαμένης παίρνει μέρος στα δρώμενα, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας και καταγράφει τα γεγονότα όπως τα ζει. Μέσα από τα δικά του μάτια περνάνε όλες οι φάσεις των αμυντικών πολέμων, η προϊστορία της Ναυμαχίας και η νικηφόρα για τους ενωμένους Έλληνες έκβαση του αγώνα χάρη στη στρατηγική μεγαλοφυΐα και το σχέδιο-τέχνασμα του Θεμιστοκλή, με το οποίο κατάφερε να παγιδέψουν τον Ξέρξη, να περιορίσουν, να εγκλωβίσουν κυριολεκτικά, τον περσικό στόλο στον στενό κόλπο της Σαλαμίνας, να τον αποδεκατίσουν και να τον καταποντίσουν.

Στο Ξύλινο τείχος, η Μ. Λ. Π., έχοντας κυριαρχήσει στο ιστορικό υλικό, θεωρεί από περιωπής τα γεγονότα, δίνει ποιητική διάσταση στην ιστορική πραγματικότητα, το μακρινό παρελθόν γίνεται παρόν, ο παραλληλισμός, ο συσχετισμός, η ταύτιση των τότε πανίσχυρων και φιλόδοξων βασιλέων της Περσίας, επίδοξων κοσμοκρατόρων που στηρίζονταν στον πλούτο και στη δύναμη των όπλων, με επίδοξους ηγεμόνες του σύγχρονου κόσμου γίνεται αυτόματα. Και με τις γλαφυρές λυρικές πινελιές σε μικρές δόσεις, τις δροσερές εικόνες της μιας άλλης, ανεπανάληπτης ειδυλλιακής Αθήνας, δημιουργεί ένα θαυμάσιο σκηνικό με επίκεντρο πάντα τον άνθρωπο και συνθέτει ένα εξαιρετικό ιστορικό μυθιστόρημα, πλαισιωμένο με χάρτες και σχεδιαγράμματα της ναυμαχίας. Προσθέτει στο ενεργητικό της ένα φιλόδοξο, ευφυές μυθιστόρημα, ένα έργο αξιώσεων.

Με τη θεοσεβούμενη ζητωκραυγή των Σαλαμινομάχων «Οι θεοί μας είναι εδώ! Οι θεοί και οι νεκροί μας ήρωες… θα μας βοηθήσουν», και με «ένα μυθιστόρημα που ανιχνεύει στα βάθη της ψυχής τη συλλογική μνήμη του αίματος και τη χαμένη αυτογνωσία», η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου διαμηνύει στους αναγνώστες της πως «…κανείς δεν μπορεί να πει πώς θα ήταν ο σημερινός κόσμος εάν τότε επικρατούσε ο περσικός ιμπεριαλισμός με τον αμύθητο πλούτο και το φρόνημα του δούλου. Ήταν η σύγκρουση δύο διαφορετικών πολιτισμών δύο διορατικών κόσμων, και επεκράτησαν οι “ολίγοι ελεύθεροι”».

Η ιστορία επαναλαμβάνεται. Τότε ήταν οι Πέρσες που ήρθαν από την Ασία. Οι Οθωμανοί μετά· και χρειάστηκαν τέσσερις ολόκληροι αιώνες, τετρακόσια συναπτά έτη για να αφυπνιστούν και να εννοήσουν οι Ευρωπαίοι τον επερχόμενο ασιατικό κίνδυνο· και τώρα οι Τούρκοι που ο «Σουλτάνος» τους με τις επεκτατικές βλέψεις του οραματίζεται σύγχρονη Ισλαμική αυτοκρατορία. Και η «Ενωμένη Ευρώπη» μας καθεύδει.

 Κριτική της Ελένης Χωρεάνθη  Δημοσιεύτηκε στο Diastixo

13 Απριλίου 2018