Tο μήνυμα μου προς εσένα
Τώρα που βρίσκομαι στην άκρη του χρόνου, μπορώ να μιλώ για κάποια πράγματα χωρίς τον φόβο της μεταμέλειας. Και το πρώτο που θέλω να σου πω είναι για το καλό λογοτεχνικό βιβλίο. Βρες την ομορφιά της μοναχικής σου ώρας με ένα καλό βιβλίο στο χέρι. Και ταξίδεψε ονειρευόμενος. Είναι η πιο δημιουργική μοναξιά αυτή. Και είναι ο μόνος τρόπος να βιώσεις το πρόσωπό σου. Ο μόνος τρόπος να αισθανθείς ελεύθερος. Κι αυτό, πάνω απ’ όλα, θα σε βοηθήσει να φτάσεις στη γνωσιακή εμπειρία του εαυτού σου και του κόσμου.
Αλλά και θα μυήσεις το πνεύμα σου στην ομορφιά. Για να την ανακαλύπτεις στο ελάχιστο που σου δίδεται.
Να ασκήσεις την παρατήρησή σου, για να μπορείς να την διακρίνεις ακόμα και μέσα στην ασκήμια. Έδινα πάντα μεγάλη σημασία στην άσκηση της παρατήρησης. Κάνει τη σκέψη γρήγορη. Την αντίληψη κοφτερή. Κάνει την κρίση ευθύβολη και σωστή. Κι ύστερα, γίνε ο ίδιος ποιητής ώστε να παράγεις εσύ την ομορφιά, να την δημιουργείς. Ποιητής δεν είναι εκείνος που γράφει ποιήματα.
Ποιητής είναι εκείνος που παράγει την ομορφιά στη ζωή του. Εκείνος που καλλιέργησε έτσι την ψυχή και το πνεύμα του, ώστε, μέσα στην έννοια της ομορφιάς, να βλέπει τη δικαιοσύνη και τη συμφιλίωση, την καθαρότητα.
“Καθαρός είμαι απ’ άκρη σ’ άκρη – και στα χέρια του θανάτου άχρηστο σκεύος”, λέει ο Ελύτης.
Η ομορφιά είναι η καθαρότητα της ψυχής σου.
Και να ξέρεις πως όλο αυτό θα είναι για πάντα μια πηγή φωτός στην ηλικία σου της ωριμότητας.
Ο Ρίλκε λέει πως οι χώροι όπου ζήσαμε την πρώτη μας μοναξιά, οι χώροι όπου ονειρευτήκαμε παιδιά, δένονται παράφορα με τον χρόνο της ωριμότητας. Και έτσι είναι.
Σήμερα που βρέθηκα σε αυτή την άκρη του χρόνου, ξέρω πόση αλήθεια έχει ο λόγος του Ρίλκε. Τίποτα δεν είναι πιο φωτεινό στη ζωή μου από τις στιγμές εκείνες τις μακρινές που ονειρεύτηκα διαβάζοντας ένα βιβλίο. Είναι η πιο γόνιμη η πιο δημιουργική μοναξιά, όπως σου είπα, που τη βιώνεις μέσα σε μια δική σου προσωπική ελευθερία.
Γιατί, πέρα από την αισθητική, την πνευματική αξία του καλού βιβλίου, πέρα από τα πρότυπα που μπορεί να δημιουργήσει, προσωπικά δίνω μεγαλύτερη σημασία στο γεγονός πως το παιδί, ο έφηβος, εσύ, διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, θα ονειρευτείς.
Από εκεί πηγάζει η ελευθερία του προσώπου, αυτή που θα σε οδηγήσει σε μιαν ευτυχισμένη ωριμότητα. Και σίγουρα για να μαγευτεί κανείς από τη γνώση, είναι απαραίτητο η γνώση να έχει μέσα της ομορφιά. Να δημιουργεί συγκίνηση. Μόνον ό,τι μας συγκίνησε το διασώζει ο χρόνος στην ψυχή μας.
Και μη φοβάσαι να ονειροπολήσεις, όπως θα έλεγε ο Γκαστόν Μπασλάρ.
Ονειροπολώ σημαίνει ξαναζώ τον βιωμένο μου χρόνο. Ξαναζώ τις στιγμές του ευτυχισμένου χώρου. Και ευτυχισμένος χώρος είναι όλη η παιδική, η εφηβική ηλικία, ακόμα και αν κουβαλά μέσα της τραυματικά βιώματα.
Γιατί η ηλικία αυτή είναι σαν την ποίηση. Η ποίηση έχει μια ευτυχία μέσα της, ακόμα και όταν μιλά για οδυνηρά πράγματα. Μια υπέρβαση. Είναι η μόνη που έχει τη δύναμη να υπερβαίνει τα τραύματα.
Όμως τι θα πει: ευτυχία του χώρου!
Όταν θα φτάσεις στη ηλικία της ωριμότητας, μπορεί και να ξεχάσεις αυτό καθαυτό το λογοτεχνικό βιβλίο που διάβασες. Όμως θα μείνει μέσα σου η ευτυχία του χώρου, πάει να πει, η ευτυχισμένη στιγμή που ταξίδεψες με τη φαντασία σου. Θα μείνει η αίσθηση της γοητείας που σου έδωσε το βιβλίο πέρα από την περιπέτεια του λόγου, σαν μια προσωπική σου κατάκτηση.
Γιατί η φαντασία πολλές φορές είναι πιο δυνατή από την πραγματικότητα.
Κι αν πάμε πιο πέρα, μόνο η φαντασία έχει τόσο απόλυτα την ουσία και την έκταση του αιώνιου, όπως την χαρακτήρισε ο Γιούνγκ : “Μόνο η παιδική ηλικία μπορεί να χωρέσει το αιώνιο”, είπε. Κι έτσι, όταν μεγάλος πια θα ονειροπολείς την παιδική, την εφηβική σου ηλικία, θα είναι ολόφωτη. Κι αυτό, μόνο γιατί ονειρεύτηκες μέσα της.
Δεν καταλαβαίνω σημαίνει είμαι μονάχος, μπορεί να σκεφτείς. Είναι η αγωνία της αθωότητας αυτή. Η αγωνία της αγνωσίας. Λέει ο Κίρκεγκωρ: “Αυτό είναι το βαθύ μυστικό της αθωότητας: ότι είναι ταυτόχρονα και αγωνία”.
Η καταφυγή λοιπόν στο καλό λογοτεχνικό βιβλίο δεν είναι μόνο μια ανάγκη για ελευθερία αλλά και για έκφραση. Για αυτοέκφραση. Για να οριοθετήσεις τις αλήθειες και τις αξίες σου. Για να συνειδητοποιήσεις το προσωπικό σου αίσθημα της δικαιοσύνης. Και το πιο σημαντικό: Για να συμφιλιωθείς αγωνιστικά με τη ζωή και με τον εαυτό σου.
Λοιπόν, έχω μισό σεντούκι γράμματα από παιδιά της ηλικίας σου γιατί είχαν διαβάσει ένα βιβλίο μου, που ήταν και ραδιοφωνική εκπομπή, “Γράμμα στο γιο μου κι ένα άστρο”. Ένα βιβλίο που το είχα γράψει για τον γιο μου, όταν ήταν παιδί. Στα πιο πολλά γράμματα ή σχεδόν σε όλα, τα παιδιά έθεταν το ίδιο αγωνιώδες ερώτημα: Πώς θα συμφιλιωθούν με τα πρόσωπα γύρω τους, τα πρόσωπα του περιβάλλοντος, και με τον εαυτό τους.
Η συμφιλίωση είναι μια θεμελιώδης αρχή της ψυχικής γαλήνης που οδηγεί σε μια ήρεμη ωριμότητα.
Τελειώνοντας, θέλω να προσθέσω ότι θεωρώ εξίσου σημαντικό το γεγονός πως, διαβάζοντας ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο, θα σκεφτείς. Θα στοχαστείς. Ο στοχασμός είναι διαφορετικός από την ονειροπόληση. Ο στοχασμός είναι η αρχή της πρωτοπορίας.
Και σε κάθε γενιά, σε κάθε εποχή, η τάση του έφηβου της έφηβης για απόρριψη έχει μέσα της την έννοια της πρωτοπορίας. Την έννοια να ανασυνθέσει τις αξίες μέσα από τη δική του τη δική της διαίσθηση για τον κόσμο. Ανεξάρτητα αν σχεδόν πάντα ξαναγυρνά στις ίδιες, αφού οι αξίες της ζωής είναι αιώνιες και απαρασάλευτες. Και η όποια αναρχική ιδεολογία τις μετακινεί μόνον, δεν τις καταργεί.
Σήμερα ο κόσμος που ξημέρωσε είναι αινιγματικός και καθόλου προφητικός. Και κανείς δεν μπορεί να συγκρατήσει το ορμητικό κύμα αυτής της νέας παγκοσμιοποιημένης ζωής που ξεχύθηκε με τη νέα χιλιετία με τη νέα τεχνολογία με τα νέα είδωλα. Να πω: Να φυλάξεις στην καρδιά σου τη δικαιοσύνη και την αλήθεια. Να πω: Να φυλάξεις ιερή την αγάπη για εκείνους που θεμελίωσαν τις αξίες στον τόπο μας και έθρεψαν τους αγώνες και τις θυσίες για να κρατηθεί ελεύθερη τούτη η γη ως τις μέρες μας.
Λοιπόν, ο κόσμος που ξημέρωσε κρύβει μια αόριστη παγκόσμια απειλή. Και πρέπει να αμυνθούμε. Με μόνη μας άμυνα αυτοάμυνα τη γνώση της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας.
Όσο πιο βαθιά έχει κανείς τις ρίζες του στον τόπο του, στη γη του, τόσο πιο οικουμενικός μπορεί να γίνει, χωρίς να φοβάται την οποιαδήποτε ισοπεδωτική λαίλαπα. Και τη δύναμη αυτή μας τη δίνει η γνώση της ιστορίας μας, αλλά και η γνώση του μεγάλου πολιτισμού που γέννησε αυτός ο μικρός βασανισμένος τόπος.
Αυτό είναι το μήνυμα μου προς εσένα.
Γιατί σήμερα είμαστε πια πολίτες του κόσμου. Από τη στιγμή που η παγκόσμια ειδησεογραφία μπήκε στο δωμάτιό μας, συμμετέχουμε στα ιστορικά δρώμενα της παγκόσμιας σκηνής. Και αυτό μας καθιστά υπεύθυνους μπρος στα ιερά μας.
Είμαστε πολίτες του κόσμου, λοιπόν, μέσα στην έννοια μιας παγκοσμιοποίησης που τείνει να σαρώσει, ολοένα και πιο οδυνηρά, τα ήθη και τα έθιμα, τη φυσιογνωμία των μικρών χωρών.
Όμως πρωτίστως είμαστε πολίτες του τόπου μας, της μικρής γεωγραφικά χώρας μας. Να αγαπάς τον τόπο σου σημαίνει να ελευθερώνεσαι μέσα από την αγάπη σου γι’ αυτόν. Σημαίνει να σε πληγώνουν όσα τον πληγώνουν. Μόνον όταν το έμαθα αυτό, κατάλαβα πως αυτά που κουβαλάει η ψυχή στην εφήμερη διαδρομή της δεν είναι τα πιο πολυτελή, ως βιώματα, και ούτε τα πιο φανταχτερά, αλλά τα πιο ταπεινά, και γι’ αυτό τα πιο ουσιώδη.
Λοιπόν, αγαπητοί μου μαθητές αγαπητές μου μαθήτριες του Γυμνασίου Λήμνου, ό,τι και αν γίνετε όταν μεγαλώσετε, όπου και αν οδηγήσει η ζωή τον καθένα σας την καθεμία, να έχετε πάντα στην καρδιά σας τον μικρό αυτόν τόπο που τον είπαν πατρίδα. Και όσο μπορείτε, από όποιο σημείο και αν βρίσκεστε, σε υψηλά αξιώματα ή σε μοναχικές δημιουργίες, να μην αφήσετε καμιά ξενόφερτη παγκοσμιοποίηση να ισοπεδώσει τις αξίες του πολιτισμού μας και τις παραδόσεις μας.
Όπως είπα, είναι το μήνυμά μου αυτό. Και είναι ένα μήνυμα αγάπης για τον τόπο μας.
Και να θυμάστε: “Δεν είναι πάντα πιο μικρό το σπίτι από το βουνό / δεν είναι πάντα πιο μεγάλος από το λουλούδι ο άνθρωπος”, λέει ένα ωραίος στίχος του Ελύτη. Πάει να πει, όλα τα μεγέθη και οι αναλογίες καθορίζονται από την ψυχή μας. Από αυτό που εμείς αγαπήσαμε. Αυτό που το είπαμε ιερό. Η ποίηση του Ελύτη είναι ό,τι πιο καθαρό σημαίνει Ελλάδα.
Σε έναν άλλο στίχο του λέει: “Το πιο ελληνικό γραμμα: Μια υδρία”
Κι αλλού: “Δεν είμαι ζωγράφος κόρη Θηρεσία. Μα θα σε πω με ασβέστη και με θάλασσα”.
Βλέπεις, πώς τα ελληνικά στοιχεία γίνονται ένα ποιητικό αλφάβητο ομορφιάς. Ένα αλφάβητο ομορφιάς εύχομαι να είναι η ζωή σας.
Με αγάπη
Για τους μαθητές και τις μαθήτριες
Μάρτιος 2018
μ.λ.π.
Δημοσιεύσεις:
Συνέντευξη στους μαθητές και μαθήτριες Λυκείων Λήμνου, για το ΒΗΜΑ της Κυριακής, 6 Ιουνίου 2021