Οι ασήμαντες στιγμές έχουν μεγαλύτερη δύναμη από άλλες καθοριστικές
Πόσο πιστεύετε πως το ιστορικό μυθιστόρημα βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει και να αγαπήσει κάποια ιστορικά γεγονότα και πόσο πιστεύετε πως το μυθιστόρημα φωτίζει κάποιες αθέατες για την ιστορία πλευρές των ιστορικών εξελίξεων;
Αυτό εξαρτάται από το πόσο σωστά είναι γραμμένο. Πόσο ο συγγραφέας έχει σεβαστεί τα ιστορικά πρόσωπα ή γεγονότα. Από κει και πέρα και βέβαια μπορεί να φωτίσει πλευρές της ιστορίας. Πρέπει να έχει τη δύναμη ο συγγραφέας ώστε τη δική του ιστορική αλήθεια να την κάνει προσωπική αλήθεια και των άλλων. ΄Όμως αυτό δεν είναι εύκολο. Και πολλές φορές παραπλανητικό. ΄Εχει μεγάλη ευθύνη ο συγγραφέας για το πώς παρουσιάζει τα ιστορικά πρόσωπα και την ιστορική στιγμή. Να τα πλάσει σωστά, να δώσει στο στόμα τους τα λόγια που ταιριάζουν στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή τους.
Η ιστορία είναι μια ψυχρή αφηρημένη έκθεση των γεγονότων. Ενώ το μυθιστόρημα είναι ζωή, κάνει την ιστορία ζωή, ο συγγραφέας δανείζει το δικό του αίμα για να ζωντανέψει τα πρόσωπα, να πλάσει την εποχή. Κι άλλωστε, όπως γράφω στο τελευταίο μου ιστορικό μυθιστόρημα «Πήραν την Πόλη, πήραν την…» «εκείνο που μ’ ενδιέφερε ήταν να βρω αυτό που σχεδόν πάντα μένει έξω από την ιστορία: το πάθος, το θαύμα, τον όρκο της ψυχής, το ρίγος, και το μεγαλείο εκείνων των τραγικών πολιορκημένων, που η θυσία τους, ο τιμημένος θάνατος που επέλεξαν, έγινε σύμβολο στη συνείδηση του Γένους».
Και σε ένα άλλο σημείο γράφω «Τη χρονογραφία και τα ιστορικά κείμενα τα διάβασα για να τα ξεχάσω. Είχα ανάγκη να τα ξεχνώ τις ώρες που ανέβαινα μαζί με τους πολιορκημένους τον ματωμένο δρόμο του Γολγοθά, τις ώρες που, κλεισμένη στον δικό μου κύκλο, ζούσα το ρίγος και την αγωνία την ύστατη. Είχα ανάγκη να τα ξεχνώ, γιατί μόνον έτσι μπορούσαν να χωνευτούν μέσα μου, να μετουσιωθούν σε ζωή. Ο αναγνώστης μπορεί να ξεχάσει την ιστορία, όμως δεν θα ξεχάσει ποτέ ένα μυθιστόρημα που τον συγκίνησε.
Το ιστορικό μυθιστόρημα ως είδος καθιερώθηκε σε εποχές έντονης λογοκρισίας (π.χ. Δικτατορία του Μεταξά) και είχε ιδιαίτερα συμβολικό – αλληγορικό χαρακτήρα. Στις μέρες μας πόσο επίκαιρο βρίσκετε πως είναι και ποιες ανάγκες του αναγνώστη έρχεται να καλύψει;
Νομίζω πως συμβολικό ή αλληγορικό χαρακτήρα παίρνουν συνήθως τα πρόσωπα του μύθου, πως το ιστορικό μυθιστόρημα καλύπτει ανάγκες εσωτερικής επιστροφής στις ρίζες. Πάντως σήμερα υπάρχει ένα ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για το ιστορικό μυθιστόρημα. Και αυτό αποδεικνύει την ανάγκη επιστροφής στις ιστορικές μας ρίζες. Αποδεικνύει την ανάγκη της συνειδητοποίησης μιας ελληνικότητας καθαρής, μιας ελληνικότητας που να περιέχει την ιστορική αλήθεια, την ιστορική τιμή. Ζούμε ένα χειμαζόμενο παρόν, μια ταραγμένη και ανασφαλή πραγματικότητα. Η επιστροφή στις ρίζες προσφέρει την ιστορική αυτογνωσία που σήμερα την έχουμε ανάγκη. Ή για να πάω πιο πέρα, προσφέρει μια αυτογνωσιακή κάθαρση. Αυτό θεωρώ πιο σημαντικό.
Σε πολλά έργα σας πρωταγωνιστούν γυναίκες χαρακτήρες. Πώς πραγματεύεστε το σύμβολο της γυναίκας στο έργο σας και πόσο αυτό ανταποκρίνεται στη δική σας αντίληψη για τη διαχρονική πορεία της γυναίκας μέσα στην ιστορία και στη λογοτεχνία;
Ο άντρας είναι πιο αδύναμος από τη γυναίκα, πιο εύθραυστος ψυχικά, κι ας φαντάζει δυνατός. Η γυναίκα έχει δυνάμεις τεράστιες μέσα της. Από τη φύση της είναι πιο κοντά στο μυστήριο και στο θαύμα της ζωής. Δεν είναι τυχαίο που οι τραγικοί μας ποιητές χρησιμοποιούν γυναίκες περισσότερο ως τραγικές ηρωίδες.΄Εχω δώσει τη γυναίκα στα μυθιστορήματά μου από δρόμους αυτογνωσιακούς, δρόμους ψυχογραφικούς της δύναμής της. ΄Όταν πλάθεις ένα πρόσωπο, αυτό σε διδάσκει πια. Και τα πρόσωπα που έπλασα με δίδαξαν πράγματα που δεν θα μάθαινα ούτε από χίλια βιβλία.
Αν περιγράφατε κάποιο σύγχρονο ιστορικό γεγονός, ποιο θα ήταν αυτό και μέσα από ποια ανθρώπινη – καθημερινή ιστορία θα επιλέγατε να το διαθλάσετε;
Μα η καθημερινότητά μας είναι ιστορία. Είναι το παιζόμενο δράμα του κόσμου που περνά μέσα από τη δική μας καθημερινή ιστορία. Συμμετέχουμε στο δράμα αυτό, άρα ζούμε την προσωπική μας ιστορία.
Πείτε μας ένα βιβλίο (κατά προτίμηση ιστορικό μυθιστόρημα) που διαβάσατε και που επέδρασε στο έργο σας.
Όχι δεν με έχουν επηρεάσει βιβλία, ούτε συγγραφείς. Αν με ρωτούσατε για την ποίηση, θα σας έλεγα ο Ελύτης και ο ΄Ελιοτ. Όμως τα μυθιστορήματά μου έχουν άλλες αφετηρίες πιο βαθιές.
Ποια είναι γενικώς τα πρότυπά σας ως συγγραφέας και πως τα επεξεργαστήκατε δημιουργικά ως αφετηρίες έμπνευσης στο έργο σας.
Γράφεις από την εσωτερική ανάγκη να εκφράσεις κάποια πράγματα, γιατί γεννήθηκες με αυτή τη μοίρα ή την τρέλα. Θυμούμαι, ήμουν παιδί ακόμα και δεν είχα δει κανένα βιβλίο, εκτός από κάποια σχολικά – παιδί της Κατοχής μιλάμε – και όταν με ρώτησαν τι θα γίνω όταν μεγαλώσω, εγώ απάντησα: «Θα γράφω βιβλία». Είναι περίεργο, όμως, τη θυμούμαι αυτή τη στιγμή. Θυμούμαι ακόμα και το παράλογο που τη σημάδευε.
Η ιδιαιτέρα πατρίδα σας, η Λήμνος, πρωταγωνιστεί στα έργα σας. Πόσο σημαντικό είναι για σας να δώσετε την παράδοση και τον πολιτισμό της μέσα από τα βιβλία σας και πόσο σας επηρέασε η παράδοση αυτή;
Η Λήμνος, με όλους τους θρύλους και τον πολιτισμό της, με τη χρυσαφένια ομορφιά της, πέρασε πρώτα μέσα στη δική μου ζωή, πέρασε οργανικά, υποστασιακά, έτσι που για χρόνια έβγαινε τις νύχτες στα όνειρά μου, όπου και αν ήμουν, λοιπόν πέρασε πρώτα μέσα μου και ύστερα στα βιβλία μου. Και όταν έγραφα το στίχο «είμαι λιθάρι φθαρτό από τον βράχο σου», απέδιδα ακριβώς αυτό που ζούσα. ΄Ισως γιατί, όπως γράφει ο Ρίλκε, όσο πιο ερημικός, όσο πιο οδυνόμενος είναι ο χρόνος της εφηβείας μας, τόσο πιο παράφορα δένεται με τον χώρο όπου βιώθηκε. Και μιλάμε για μια εφηβεία τραυματική μετακατοχική γεμάτη στερήσεις και τραυματισμένη υπερηφάνεια.
Σήμερα λέω, είμαι περήφανη που γεννήθηκα και έζησα στη Λήμνο. Που την ταξίδεψα με τα βιβλία μου. Είμαι περήφανη που έγραψα γι’ αυτήν με τόση αγάπη, σε χρόνια που ούτε καν υποπτευόμουν πως μια μέρα θα μου ανταπέδιδε αυτή την αγάπη, πως θα μου την ανταπέδιδαν και οι ίδιοι οι
συμπατριώτες μου. Αυτό ιδιαίτερα με συγκινεί. Και το πιο σημαντικό, αυτό που βαθιά με δικαιώνει, είναι το γεγονός πως μέσα από τα βιβλία μου αγάπησαν τη Λήμνο και άλλοι άνθρωποι άγνωστοι. Πολλές φορές μου λένε: «Πήγαμε στη Λήμνο να τη γνωρίσομε, γιατί διαβάσαμε τα βιβλία σας».
Μακάρι να μην την καταστρέψουν περισσότερο, αυτό με πονάει. Λέω, μακάρι να μην αλλοτριώσουν άλλο το πρόσωπό της, αυτό με τις αρμονικές
γραμμές και το χρυσό τοπίο της, να μην το κακοποιήσουν άλλο με τους όγκους του τσιμέντου και εν ονόματι μιας ασύδοτης ανάπτυξης. Ο σεβασμός και στη μία σπιθαμή της γης της, ο σεβασμός στον τρισχιλιετή πολιτισμό της είναι πιο σημαντικός από την αλαζονεία των λογιών συμφερόντων.
Εμείς υπάρχουμε σε ένα ελάχιστο παρόν, όσο θα διαρκέσει ο εφήμερος χρόνος μας. Ενώ εκείνη ταξιδεύει στον δικό της αιώνιο χρόνο, έχοντας διαφυλάξει τους θησαυρούς του πολιτισμού της. Γι αυτό λέω, πρέπει τώρα στη φροντίδα όλων να είναι η ανάδειξη αυτού του πολιτισμού της, να της δοθεί ξανά η καθαρότητα του προσώπου της.
Είστε αισιόδοξη για τη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία και το μέλλον της αναφορικά με τον πολιτισμό της χώρας μας;
Υπάρχει μια άνθηση της λογοτεχνίας μας, μια πληθωρική, θα έλεγα, παραγωγή. Τώρα, τι θα κατασταλάξει, τι θα μείνει, αυτό θα το δείξει ο χρόνος. Ο πολιτισμός είναι η μόνη μόνη δύναμη με οικουμενικότητα. Και ο συγγραφέας, ο ποιητής, ο καλλιτέχνης, βάζουν το μικρό τους λιθαράκι για να στηθεί.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νόστος της Μυτιλήνης, Μάιο 1998.
Η Αναστασία Σπυριδάκη είναι δημοσιογράφος