“Τίποτε δεν σου ανήκει. Σου εδόθη όμως ένα κερί, η ψυχή σου”
Τρία χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Χρήστου Μαλεβίτση, εν τούτοις η παρουσία του στα ελληνικά γράμματα είναι το ίδιο αδιάλειπτη και άγρυπνη όσο και όταν ζούσε. Εκτός από το παρόν βιβλίο του “Οι Αγραυλούντες, Νυχτερινή περιπέτεια”, που εμπεριέχει σπερματικά όλα τα κατοπινά φιλοσοφικά του οράματα και αξίζει να αναφερθεί καίτοι είναι επανέκδοση, κυκλοφόρησαν ακόμη, απόντος του ιδίου, τέσσερις νέοι τόμοι έργων του. Είναι “Η Ζωή και το Πνεύμα, δοκίμια για την έσχατη μέριμνα του ανθρώπου”, Ο Νεοελληνικός Λόγος, Δώδεκα Έλληνες Συγγραφείς, “Ο Τραγικός Λόγος”, με έναν αποκαλυπτικό πρόλογο του αείμνηστου Αλέξη Μινωτή, που υπήρξε ένθερμος θαυμαστής της φιλοσοφικής σκέψης του, ιδιαίτερα της σχετικής με τον “Τραγικό Λόγο”. Και τέλος, ένας τόμος με πέντε ομιλίες του που έγιναν στο Ίδρυμα Γουλανδρή Χόρν, “Το Δημοτικό Τραγούδι ως περιεχόμενο της συνειδήσεως του νέου ελληνισμού”,
“Ήρθαμε στον κόσμο με μόνη μας αποσκευή τον Λόγο. Δεν διαθέτουμε τίποτε άλλο πέραν αυτού. Είναι το μόνο στοιχείο αγιότητας μέσα στο εχθρικό σύμπαν”, είπε ο Χρήστος Μαλεβίτσης. Και ταπεινός υπηρέτησε το Λόγο. Διαμόρφωσε το προσωπικό του φιλοσοφικό όραμα και το άφησε παρακαταθήκη σ’ εκείνους που αναζητούν τον προσωπικό τους αυτογνωσιακό καθαρμό. Είπε ακόμη: “Τίποτε δεν σου ανήκει. Σου εδόθη όμως ένα κερί, η ψυχή σου. Από τότε που κατάλαβες, άναψες το κερί και είπες¨ θα το κρατώ αναμμένο μέσα σε τούτη την κοσμική ξαγρύπνια, ίσαμε να λιώσει. Αυτή, είπες, είναι η εφημερία σου.”
Ο λόγος του Χρήστου Μαλεβίτση είναι η Εφημερία του πνεύματος. Μια επώδυνη πορεία προς την αλήθεια του Θεού. Αυτή την αλήθεια ζητούσε. Μια εφημερία δεν μπορεί να πάει χαμένη, είπε. “Διότι τούτη η ημέρα της ζωής σου είναι η ημέρα του Θεού.” Όμως αυτό δημιουργεί και την τραγικότητα του λόγου του. Πορεύτηκε ανάμεσα στην “απορία” του Ηράκλειτου και στον “πόρο” της θεϊκής ρωγμής, στην “αγγελία” του πνεύματος.
Στα τριάντα τόσα βιβλία του έδωσε την οδύνη του πνεύματος και την τραγικότητα της υπάρξεως. “Είμαι ένα πλάσμα εφήμερο, Κύριε, που το πλήρωσες με τον πόθο της αιωνιότητας”, είχε γράψει στον “Έγκοπο Λόγο”. Και στο “Περί του Τραγικού”, γράφει: “Όταν η αρχέγονη κραυγή του όντος λησμονηθεί, θα τελειώσει και το έργο της τραγωδίας. Διότι από αυτή την ωμότητα της τραγικής ύλης πηγάζει το τραγικό δέος.”
Στους “Αγραυλούντες”, που ο τίτλος ανήκει στους “αγραυλούντες ποιμένες” της Καινής Διαθήκης, αναπτύσσονται, με μια διαλογική μορφή, όλες οι φιλοσοφικές θέσεις του συγγραφέα. Είναι ένα βιβλίο που στηρίζεται στη συνειρμική διαλεκτική της σκέψης, και θυμίζει τους πλατωνικούς διαλόγους. Οι φιλοσοφικές ιδέες αναπτύσσονται από τα πρόσωπα, αναιρούνται, συγκρούονται, αποκαλύπτονται. Τα Πρόσωπα του Διαλόγου είναι μια παρέα εφήβων, πέντε παρόντες, Ο Κέβης, ο Λάχης, ο Χρύσιππος, ο Ιωάννης και η Βιλιτώ, και δύο απόντες, ο Νικίας και ο Ίων. Μια ξαστερωμένη νύχτα θα ξαγρυπνήσουν σ’ έναν αμμόλοφο, πλάι στη θάλασσα, συζητώντας ως τα ξημερώματα. Στην ηλικία της ωριμότητας, ένας από τους πέντε, ο Λάχης, θα γυρίσει ξανά για να γράψει όσα ειπώθηκαν, να τα διασώσει, να αναζητήσει το σπόρο της κατοπινής αγρυπνίας της ψυχής όχι πια σε νύχτα εφηβική ξαστερωμένη αλλά στη μεγάλη νύχτα του πνεύματος που κυοφορεί την οδύνη του φωτός. Έτσι η νυχτερινή “αγραυλία” γίνεται η γη όπου θα ριχτούν οι πρώτοι θεοτικοί σπόροι. “Είχαν την ιερότητα της αποκαλύψεως οι αβασίλευτες εκείνες ημέρες της νεότητάς μας”, γράφει.
Τα μέρη του βιβλίου θυμίζουν τη μορφή αρχαίας τραγωδίας: “Στάσιμο Πρώτο”, “Επεισόδιο Πρώτο”, “Στάσιμο Δεύτερο”, “Επεισόδιο Δεύτερο” κλπ. Και το βιβλίο τελειώνει με την “Έξοδο”. Για να μας δώσει επιλογικά και την τραγωδία του κάθε προσώπου χωριστά, όπως εξελίχθηκε η ζωή τους ύστερα από εκείνη την “θεοήλατη” νύχτα – αφού η ζωή εκπληρώνεται μόνο μέσα σε τραγικό νόημα και μόνο με την οδύνη της υπάρξεως.
Μέσα σε μια παρόμοια οδύνη βίωσε ο Χρήστος Μαλεβίτσης την εγκόσμια περιδιάβασή του, στην οριακότητα του ανθρώπου. Γιατί από εκεί διανοίγεται και η τραγική διάσταση. Εκεί, στην οριακότητα, συντελείται η “φανέρωση του πνεύματος”.
Λόγος ουσίας ο λόγος του, φορτισμένος αιώνων δοξασίες και νοηματίσεις, επιστρέφει πάντα στην πηγή και στη ρίζα του τραγικού, γιατί εκεί είναι η πηγή και η ρίζα της υπάρξεως. Και οι “Αγραυλούντες” αυτό το ξεχωριστό βιβλίο του, που κρατεί όλη τη δροσιά και την ευδοκία της νεότητας, δεν παύει να σηματοδοτεί την οδύνη του πνεύματος, αλλά και να διαγράφει την κατοπινή “Εφημερία”, την ημέρα της Εφημερίας μας στον κόσμο, που την είπε ημέρα του Θεού.
Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή