Σελίδες από τα Ημερολόγια μου (για την εκδήλωση στο Hayward)
Στο Πανεπιστήμιο Hayward της Καλιφόρνιας
Είναι Φεβρουάριος του 1996 κι εγώ πρέπει να πάω στο Πανεπιστήμιο Hayward της Καλιφόρνιας γιατί ανεβάζουν εκεί την Αντιγόνη μου. Εδώ και τρία χρόνια ετοιμαζόταν η παράσταση αυτή, με την μετάφραση του έργου από την ίδια την καθηγήτρια Rhoda Kaufman σε συνεργασία με τον Μίνωα, και την σκηνοθετούσε ο καθηγητής σκηνοθεσίας του πανεπιστημίου Edgardo De La Cruz.
Και να πώς έγινε αυτό. Στο Δεύτερο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών Θεατρικών Συγγραφέων που είχε γίνει το 1991 στο Τορόντο του Καναδά και είχα κηρύξει την έναρξη με μια ομιλία που είχε θέμα «Antigone – A symbol of woman’s dignity», μια καθηγήτρια θεατρολόγος του Πανεπιστημίου Hayward, της Καλιφόρνιας, η Rhoda Kaufman, είχε συγκινηθεί, όπως είπε, από την ομιλία και με ρώτησε αν είχα γράψει κάποιο θεατρικό με θέμα τον μύθο της Αντιγόνης. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης φιλίας που κράτησε χρόνια. Θυμάμαι, στη Λήμνο είχε έρθει με τον άνδρα της, τον Terry, για να μου πάρει μια συνέντευξη, πριν ακόμα εγκριθεί από το πανεπιστήμιο η παράσταση.
Και τώρα, Φεβρουάριος του 1996, με το μυθιστόρημα Πήραν την Πόλη, πήραν την στις τελευταίες σπαραχτικές ημέρες λίγο πριν ακουστεί το «εάλω η Πόλις», εγώ έπρεπε να σταματήσω να γράφω και να ετοιμαστώ για την Καλιφόρνια. Μου ήταν αδύνατον. Ήταν ο καιρός που περπατούσα στους δρόμους και έκλαιγα. Και ούτε ήξερα αν περπατούσα στους δρόμους της Αθήνας ή στην Βασιλική Οδό και στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, στους δρόμους της Βασιλεύουσας που ψυχορραγούσε. Δεν μπορώ, τους έλεγα. Δεν μπορώ να έρθω. Είμαι άρρωστη. Η ψυχή μου είναι άρρωστη. Αδύνατον να τους πείσω. Είχαν οργανώσει μια ολόκληρη εβδομάδα ελληνικού πολιτισμού και έπρεπε απαραιτήτως να είμαι εκεί, είπαν. Έπρεπε να ετοιμάσω ομιλίες, συναντήσεις. Κι εγώ δεν μπορούσα να κουνήσω ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι, τόσο πονούσα γράφοντας το βιβλίο. Κι ωστόσο πήγα. Ήμουν άρρωστη όλες τις μέρες που έμεινα εκεί. Αδύναμη. Ήθελα μόνο να κλαίω. Κι εκείνοι έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να με τιμήσουν και να με ευχαριστήσουν. Ανάμεσα στις εκδηλώσεις που είχαν ετοιμάσει για την “Εβδομάδα Ελληνικού Πολιτισμού”, είχαν προγραμματίσει και μια εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας, που θα γινόταν προς τιμήν μου και θα διάβαζαν την ποίηση από το Μυστικό Πέρασμα, σε μετάφραση της καθηγήτριας Theony Condos. Είχαν έρθει πλήθος φοιτητών και κόσμου και η τεράστια αίθουσα Dwinelle Hall του πανεπιστημίου έσφυζε από ενέργεια. Μαζί με την δική μου ποίηση θα διάβαζαν και Σαπφώ, Πίνδαρο, καθώς και κάποιους νεότερους Έλληνες ποιητές. Θυμάμαι, κοίταζα την τεράστια αίθουσα που έλαμπε και προσπαθούσα να ζήσω αυτήν την φόρτιση της συγκίνησης, προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω την εξαιρετική αυτή τιμή που γινόταν στο πρόσωπό μου. Και όταν ήρθε η σειρά μου να διαβάσω κι εγώ στα ελληνικά τό Όγδοο Πέρασμα από την ποίηση “Μυστικό Πέρασμα” που είχε τίτλο “Της Μικρασίας” και ήταν αφιερωμένο στον Μικρασιάτη πατέρα μου, η φωνή μου πνιγόταν από την συγκίνηση. Και όταν είπα τους στίχους:
Σήμαντρο της Αγια-Σοφιάς
Κομμάτι κομμάτι να λύσεις τη σιωπή
Και ξανά την Ανάσταση να ηχήσουν
Οι καιροί νέοι
Μια γαλάζια δόξα να βλαστήσει
Πάνω στον θρήνο των ερειπίων
Από τούτη τη μελλούμενη δόξα σου
Από τούτη τη λάμψη της αστραπής
Γεννήθηκα
Γι’ αυτό κι η φωνή μου
Λυμένο σήμαντρο
Που κλαίει ακόμα.
Τότε, έβαλα τα κλάματα. Και ακόμα ντρέπομαι. Ακόμα λυπάμαι που δεν είχα την δύναμη να χαρώ εκείνο το εξαίσιο απόγευμα στο πανεπιστήμιο UC Berkeley Campus της Καλιφόρνιας, στις 13 Φεβρουαρίου 1996. Κι ύστερα, όταν επέστρεψα στην Ελλάδα με πνευμονία, γιατί ο οργανισμός μου είχε χάσει όλες τις άμυνες, δεν ήθελα τίποτα να σκεφτώ. Ένιωθα σαν κάποιος να με τιμωρούσε. Οι χίλιες σελίδες του μυθιστορήματος, έλεγα. Όμως αυτό ήταν έξω από τη λογική. Κι όταν ανάρρωσα, πήρα ξανά τα μισοτελειωμένα χειρόγραφα και τα συνέχισα. Όμως με μια βιασύνη πια. Δεν άντεχα άλλο. Αυτό το μυθιστόρημα με είχε εξουθενώσει. Και ήξερα πως η ψυχή μου θα κρατούσε για πάντα το πένθος και τον θρήνο των τελευταίων εκείνων ημερών της Βασιλεύουσας. Και έτσι είναι.
Από την άκρη του χρόνου όπου βρίσκομαι σήμερα, Μάιος ξανά του 2012, ζω και πάλι το πένθος εκείνο και την κραυγή του θρήνου που ταξιδεύει ατόφια μέσα στον χρόνο και έρχεται ως εμένα. Να σημειώσω ακόμα πως τις μέρες εκείνες που βρισκόμουν στην Καλιφόρνια, Φεβρουάριος 1996, είχε κυκλοφορήσει η μετάφραση του ποιητικού βιβλίου μου Μυστικό Πέρασμα στη Στοκχόλμη από τις εκδόσεις Bonniers, σε μετάφραση του Ingemar Rhedin, που ήταν μεταφραστής του Ελύτη και είχε αγαπήσει την ποίηση αυτή. Όμως ήμουν σε τέτοιο βαθμό κατάρρευσης, που δεν μπόρεσα ούτε να χαρώ. Και όταν ο ίδιος ο εκδότης Karl Otto BONNIER, με κάλεσε να πάω στην Στοκχόλμη, για να τιμήσουν την έκδοση του βιβλίου, η ψυχή μου ήταν ακόμα άρρωστη από τον θρήνο της Βασιλεύουσας, και αρνήθηκα. Κάποιες αποφάσεις τις παίρνουμε μόνο μέσα σε λίγες στιγμές όμως μας πονούν για πάντα.
Απονομή του λογοτεχνικού βραβείου της «Ομάδας των 12», 1966
Πρώτο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών Θεατρικών Συγγραφέων, 1988
Εβδομάδα Ελληνικού Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Hayward της Καλιφόρνια, 1996
Αίθουσα αφιερωμένη στην Μ.Λ.Π. από τον Δήμο Λήμνου, 2017
Εγκαίνια της αίθουσας των Μεγάλων Ευεργετών της Λήμνου, 2020