Είμαστε οι ηττημένοι των θεών
Είμαι ένα άστρο που κλαίει τις νύχτες μονάχο
στ’ ασημένια περάσματα
«Μυστικό Πέρασμα»
Στα μυθιστορήματα που διάβαζα, από τα παιδικά μου χρόνια, πάντα ήμουν με το μέρος του ηττημένου. Θυμάμαι πόσο με γοήτευαν οι ήρωες οι νικημένοι από τη μοίρα ή από τους ανθρώπους. Προσπαθούσα να βρω τη γενναιότητα που έκρυβαν στην ψυχή τους, κάτι που έμοιαζε με βαθιά αξιοπρέπεια, και παρακαλούσα να μη λυγίσουν, να μην κλάψουν. Αλλά με γοήτευαν ακόμα και όταν έκλαιγαν, τότε τους αγαπούσα πιο πολύ.
Λοιπόν, από τον γρίφο της ζωής, διαλέγω την ήττα. Αυτή είναι σύμφυτη με τον πόνο της εφημερότητάς μας, σύμφυτη με την αγωνία των υπαρξιακών μας ερωτημάτων.
Είμαστε οι ηττημένοι των θεών, οι ηττημένοι του πανδαμάτορα χρόνου.
Η νίκη; Μια φευγαλέα χαρά που μετατοπίζει τη μοναξιά μας.
Προσωπικά, μόνον όταν συνειδητοποίησα πως είμαι η ηττημένη του χρόνου, ελευθέρωσα τη σκέψη μου από την αγωνία της ήττας. Πρέπει να την αποδεχτείς, στη θεμελιακή της έννοια, αυτή την άλυτη υπαρξιακή αγωνία, για να ελευθερωθείς.
Όμως πόσο επώδυνα βιώνει κανείς την ήττα; Και ποια ήττα;
Την ήττα τη βιολογική, που έρχεται με τη φθορά, την τρυφερή φθορά πάνω στο δέρμα κι επάνω στα πράγματα. Τρυφερή στην αρχή, όταν οι ρυτίδες μοιάζουν με κόσμημα που το χάραξε το φως. Άγρια μετά, σαν να ασχημονεί ο χρόνος πάνω στο σώμα σου με τις βίαιες δαχτυλιές του. Γι’ αυτήν την ήττα μιλώ. Αυτής της ήττας η αποδοχή ελευθερώνει.
Όμως υπάρχει και η ήττα στην καθημερινή μας περιδιάβαση. Μικρές ήττες που μας συνθλίβουν. Ήττες που μας ατσαλώνουν. Ήττες που χαλκεύουν την αξιοπρέπειά μας. Ήττες που μας ομορφαίνουν – αυτές που συνειδητά τις προκαλέσαμε σαν αναγνώριση του άλλου ή σαν σιωπηλή θυσία. Ήττες που ενεργοποιούν τα ράθυμα ψυχικά πεδία. Ήττες που μας πλουτίζουν, γιατί μας κάνουν να σκεφτούμε.
Τώρα που ανιχνεύω την έννοια της ήττας και της νίκης, βρίσκω πως σχεδόν πάντα τα πρόσωπα των μυθιστορημάτων μου διαμορφώνονται από την ήττα που βιώνουν. Ήττα που την προκάλεσαν οι άνθρωποι ή ήττα που την έφεραν οι καταστάσεις. Ίσως για να αγωνιστούν, να την υπερβούν, ίσως για να μεταποιήσουν το τραύμα σε γνώση.
Υπάρχει μια σαγήνη εκεί, μια πρόκληση.
Χρόνια απασχόλησε τη σκέψη μου ο ηττημένος, η αξιοπρέπεια του ηττημένου. Γι’ αυτήν την ήττα μιλώ. Όχι για την ήττα που γίνεται ηττοπάθεια, όχι ποτέ.
Η ηττοπάθεια χαρακτηρίζεται από την έλλειψη αγωνιστικότητας.
Η ήττα για την οποία μιλώ είναι μια στάση αξιοπρέπειας.
Όμως υπάρχει και μια άλλη οπτική. Τις περισσότερες φορές η ήττα είναι μαζί και νίκη. Και το αντίστροφο. Η νίκη έχει μέσα της μια ύπουλη ήττα. Γιατί τα στοιχεία που συνθέτουν τον ψυχισμό μας είναι σύνθετα και πολύπλοκα. Και πάντα μια κατάσταση αναδύεται μέσα από μια άλλη, θραύσματα ενός πόνου παλιού ή ενός ανεκπλήρωτου ονείρου. Τόσο υποκειμενικό είναι το αίσθημα της ήττας ή της νίκης που για τον καθένα αποτελεί μια ξεχωριστή περιπέτεια.
Και τι θα λέγαμε για τον Καινούριο Χρόνο που ξημερώνει;
Είναι μια νίκη γιατί φτάσαμε ως εδώ; Ή είναι μια ήττα, γιατί ένας ακόμα χρόνος βαραίνει τους ώμους μας;
Και τα δυο. Γιατί είναι τόσο κοντά στην αιώνια θλίψη που κατοικεί μέσα μας. Αυτή την αόριστη θλίψη που είναι πέρα από ήττες και νίκες και βυθίζει την ψυχή μας στη μοναξιά και στην αμφισβήτηση.
Όμως για τον Καινούριο Χρόνο που ξημερώνει, ας ψάξουμε να βρούμε ό,τι όμορφο απόμεινε μέσα μας, μια μικρή πηγή φωτός. Και ας κάνουμε τον πόνο της φθοράς δύναμη. Γιατί σίγουρα υπάρχει μια δύναμη εκεί. Είναι το πείσμα μας να υπερβούμε τη φθορά με τη φθορά, τον πόνο με τον πόνο, κι ίσως εκεί, ακριβώς εκεί, να γεννιέται η ποίηση.
Ας καλωσορίσουμε λοιπόν τον Καινούριο Χρόνο με την ποίηση που διαθέτει ο καθένας στη δική του αγρυπνία.
Και αυτό θα είναι μια νίκη!
Έθνος της Κυριακής, 3 Ιανουαρίου 2004
Το θέμα ήταν: Από τον γρίφο της ζωής τι συναντάμε περισσότερο τη νίκη ή την ήττα;